قرآن و مدیریت خویشتن
خویشتن‌داری، بردباری و تحمل یا صبوری از راه‌های مقاومت انسان در شرایط دشوار است که می‌تواند اشاره به پایدار نشان‌‌دادن انسان در برابر موقعیت‌های تحریک یا تأخیر باشد، بدون آنکه باعث دلخوری یا خشم یا سایر راه‌های منفی شود.
خویشتن‌داری میزان سطحی از تحمل فرد است، پیش از اینکه فرد واکنش منفی نشان دهد، همچنین این لغت به‌منظور اشاره به صفت و فضیلت ثابت‌قدم بودن و تعجیل نکردن شخص در امری به‌کار می‌رود که متضادهای آن عجله و عجول‌بودن است. خویشتن‌داری نمادی از تحمل هر انسان در زمانی است که وی تحت فشار و شرایط و محیط بوده و به‌ویژه هنگامی‌که با مشکلات طولانی‌مدت مواجه شده باشد و در صورتی که فردی بتواند اندیشه و رفتار خود را به‌گونه‌ای تنظیم کند که فشارهای درونی و بیرونی متوقف شود و فرد کار درست را انجام دهد، خویشتن‌دار است.
همچنین خویشتن‌داری یک مکانیسم درونی است و باعث می‌شود که هر فکر و عمل زیان‌آوری به عمل تبدیل نشود، خویشتن‌داری یکی از مهارت‌های زندگی است که به افراد یاد می‌دهد رفتارهایشان را کنترل کنند و خود را با محیط و واقعیت تطبیق دهند، مهارت خویشتن‌داری یا مهار نفس مهارتی اکتسابی است که باعث می‌شود افراد بتوانند ارضای خواسته‌های خود را به تعویق بیندازند و رفتارهای عجولانه نشان ندهند. تقویت مهارت خویشتن‌داری تأثیرات مفید فراوانی همچون افزایش اعتماد به نفس، انعطاف‌پذیری، همدلی و ... برای فرد به همراه دارد و بهتر است که از کودکی به افراد آموزش داده شود، چرا که در این صورت در فرد نهادینه شده و تبدیل به یک ویژگی می‌شود.
خويشتن‌داری غالباً درباره كنترل خشم و غضب و همچنين كنترل شهوت و هواهای نفسانی به‌كار می‌رود. در آيات و روايات توصيه‌های فراوانی به كنترل غضب، بهره‌مندی از حلم و بردباری، كنترل شهوت و بهره‌مندی از عفت و پاكدامنی شده است. خداوند در آیه 105 سوره مائده فرموده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ ۖ لَا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ ۚ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ؛ اى كسانى‌كه ايمان آورده‌ايد، به خودتان بپردازيد. هر گاه شما هدايت يافتيد، آن كس كه گمراه شده است به شما زيانى نمى‌رساند. بازگشت همه شما به‌سوى خداست، پس شما را از آنچه انجام مى‌داديد، آگاه خواهد كرد.
آیه فوق با صراحت مى‌گوید که شما مواظب و مراقب خود باشید، گمراهى دیگران بر شما زیانى وارد نمى‌کند، بر این اساس هر کس خود مى‌داند و عملش، هیچ‌کس نباید به دیگرى کارى داشته باشد، همچنین خداوند در این آیه تأکید کرده است که انسان‌ها مراقب حال خویشتن باشند، زیرا انحراف دیگران اثرى در وضع آنها نمى‌گذارد. در قرآن در 11 مورد خداوند به عنوان «حلیم» توصیف شده است، پس می‌توان گفت کسانی‌که دارای این صفت (به طور صحیح و کامل) هستند، مظهر خدا بوده و خود را به خدای بزرگ آن چنان نزدیک کرده‌اند که خداگونه شده‌اند و همین موضوع بیانگر اوج ارزش حلم و خویشتن‌داری است.
خداوند در قرآن، پیامبر بزرگی همچون حضرت ابراهیم(ع) قهرمان صبر و ایثار را به دلیل اینکه دارای خصلت ارجمند حلم است تعریف و تمجید کرده و در آیه 75 سوره هود می‌فرماید: «إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَحَلِيمٌ أَوَّاهٌ مُنِيبٌ؛ همانا ابراهیم دارای صفت حلم و بسیار متوکل به خدا و بازگشت‌کننده به‌سوی خدا بود.»
همچنین خداوند در آیه 34 سوره فصلت فرموده است: «وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ۚ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ؛ نیکی و بدی یکسان نیست. بدی را با بهترین شیوه دفع کن و با این برخورد متین و نیک ناگاه کسی که میان تو و او دشمنی است چنان شود که گویی دوستی نزدیک و صمیمی است. این آیه به یکی از آثار درخشان حلم و خویشتن‌داری اشاره کرده و دستور می‌دهد که با برخورد نیک و ابراز محبت و عکس‌العمل نیکو در برابر ناملایمات، زندگی را برای خود آرام کنید، زیرا در این صورت دشمنی‌ها و کینه‌ها به دوستی تبدیل شده، شعله‌های فتنه‌ها خاموش گشته و جامعه به هم‌سویی، مهر، محبت و برادری سوق داده می‌شود.
باتوجه به نمونه‌هایی که بیان شده است درمی‌یابیم که خداوند به حلم و مدیریت خویشتن در قرآن توجه ویژه‌ای کرده است، بنابراین پیامبر(ص) که رسول خداوند هستند در این میان بسیار مطلوب عمل کرده و گفتار و رفتار ایشان و امامان (ع) پر از سفارش و تأکید به حلم و نرمش و خویشتن‌داری در برابر حوادث تلخ است. در واقع خویشتن‌داری، بردباری و تحمل یا صبوری یکی از راه‌های مقاومت انسان در شرایط دشوار است که می‌تواند اشاره به پایداری نشان‌‌دادن انسان در برابر موقعیت‌های تحریک یا تأخیر باشد، بدون آنکه باعث دلخوری یا خشم یا سایر راه‌های منفی شود.
علاوه بر این موارد لازم به ذکر است که برکات و آثار خویشتن‌داری بسیار زیاد و پر اهمیت بوده است و روایات متعددی در این‌باره بیان شده است که عفو و بخشش، افزایش دوست، حفظ آبرو، افزایش همت، عزت و سرافرازی، زندگی پسندیده و ... گوشه‌ای از برکات این امر محسوب می‌شوند.
منبع: پرتال جامع علوم انسانی
انتهای پیام
