اصول تحقق سیاست قرآنی دانش‌بنیان
معاون قرآن و عترت وزیر ارشاد بیان کرد: در آیات متعددی از قرآن نسبت به دشمن و روابط بین‌المللی و درون اسلامی آمده است که با چینش این آیات کنار هم و آنچه که دیپلماسی ما در این سال‌ها تجربه کرده، می‌توانیم به سیاست قرآنی دانش‌بنیان دست پیدا کنیم.
به گزارش خبرنگار ایکنا، علیرضا معاف، معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صبح امروز، شانزدهم دی ماه در نخستین همایش بین‌المللی قرآنی رسالات‌الله که در دانشکده الهیات دانشگاه تهران برگزار شد، با اشاره به موضوع مطرح شده در این همایش گفت: به اقتضای موضوع همایش که بحث دیپلماسی قرآنی است، سیاست خارجی قرآن‌بنیان را در یک صورت‌بندی نظری و همچنین اضلاع نظریه سیاست خارجی قرآن‌بنیان و روابط بین الملل قرآن محور را بیان خواهم کرد.
وی با اشاره به اینکه یکی از اضلاع مهم نظریه رفتارشناسی ما در نسبت با عناصر و اجزای داخل جهان اسلام، مبارزه با جبهه متکثر و متضلع دشمن است، گفت: به تعبیر برخی از اساتید، این دو با هم یک داد و ستد پویا و رفت و برگشت پی‌درپی دارند. به این معنا که رفتاری که ما در دایره امت اسلام داریم، با آنچه که در نسبت با دشمنان و جریان بیرونی مرزبندی می‌کنیم، می‌تواند رفتار ما را در دو جهت تعیین کند.
معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: در آیات قرآن همین معنا یافت می‌شود. قرآن کریم می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنینَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْکافِرین». این رفت و برگشت بین رفتار درونی امت اسلام که می‌فرماید «رُحَماءُ بَیْنَهُمْ و آیۀ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنینَ»؛ و با بیرون که می‌فرماید: «أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّار» است. در واقع این‌ها آیاتی است که در این زمینه قرار می‌گیرند.
معاف در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه باید براساس قرآن بدانیم دشمن کیست، تصریح کرد: این مسئله بسیار مهمی است. دشمن‌شناسی و مرزبندی صریح با دشمن موضوعی است که بسیار در مورد آن گفت‌وگو و بحث می‌شود. اما گاهی ادبیات سیاسی بر ادبیات علمی یا ادبیات قرآنی غلبه می‌کند لذا در این زمینه ما باید به یک رهیافت واحد برسیم. آیات ۸ و ۹ سوره ممتحنه در این بحث بسیار گویا و روشن مطالبی را بیان و علامه طباطبایی نکاتی را درباره این دو آیه تأکید می‌کند و می‌فرماید: در آیه «لا یَنْهاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذینَ لَمْ یُقاتِلُوکُمْ فِی الدِّین وَ لَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطین؛ خدا شما را از نیکى کردن و عدالت نسبت به کسانى که درکار دین با شما نجنگیدند و شما را از دیارتان بیرون نکردند باز نمی‌دارد؛ زیرا خدا عدالت‌پیشگان را دوست دارد.» خداوند نهی نمی‌کند در ارتباط با کسانی که با شما مقاتله نکرده‌اند بلکه «وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُون.»، لذا خیلی روشن بیان می‌کند که دشمن چه کسی نیست، دشمن چه کسی هست و همچنین چه مرزبندی باید در مورد آن داشت.
وی با تأکید بر اینکه بعد از شناخت دشمن بایستی بررسی کرد که حد پایین ما در رابطه با دشمن کجاست، گفت: در نظریات روابط بین‌الملل موضوعاتی در این خصوص مطرح است. یکی از سؤالات این است که کدام یک از مسائل ما با دنیای دیگر ما اصلی، اساسی و ریشه‌ای و کدام یک جزئی و قابل اغماض است. در اینجا آیات متعددی ما را راهنمایی می‌کند. به عنوان مثال در آیه «وَ لَنْ تَرْضى عَنْکَ الْیَهُودُ وَ لاَ النَّصارى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ؛ یهود و نصارى هرگز از تو راضى نمی‌شوند تا آنکه از آیینشان پیروى کنى». این آیه نسبت ما با دشمنان را بیان می‌کند.
معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: مسئله دیگر، شناخت دشمن اصلی و فرعی است. در واقع همین امیرمؤمنان تعبیری در این زمینه دارند و می‌فرمایند: «بعد از من با خوارج مقاتله نکنید، آن‌ها دشمن فرعی هستند. این‌ها دنبال حق بودند، اما خطا کردند»؛ لذا این با کسی که دنبال باطل است، تفاوت دارد. بر همین اساس در نسبت با دشمن اصلی و فرعی چهار روش مطرح می‌شود. چالش عاقلانه که نام آن را مقاومت فعال می‌گذاریم. بعدی چالش احمقانه، مورد بعد سازش ذلیلانه و در نهایت نرمش قهرمانانه است. دو ضلع از این مربع یعنی چالش احمقانه و سازش ذلیلانه قابل قبول و مورد پذیرش نیست. در مورد سازش ذلیلانه قرآن کریم در سورۀ محمد آیۀ ۳۵ می‌فرماید: «فَلا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَى السَّلْمِ وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْن؛ بنابراین با توجه به یارى و کارسازى خدا سست نشوید و کافران و مشرکان را به آشتى و صلحى که براى شما خفّت بار است دعوت نکنید.»
وی ادامه داد: مورد بعد چالش عاقلانه یا مقاومت فعال پیشنهادی است که نظام جمهوری اسلامی امروز این چالش را دارد و نرمش قهرمانانه هم در مواردی مطرح می‌شود. البته چالش احمقانه هم نداریم. دشمن‌تراشی و یا هرکسی را دشمن فرض کردن هم غلط است. ساده‌لوحی در برابر دشمنی دشمن غدار و حیله‌گر نیز غلط است. مقاومت فعالانه در برابر دشمن اصلی، و چالش عاقلانه در برابر دشمنان اصلی که قرآن در رابطه با آن می‌فرماید: «إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ؛ بی‌تردید کسانى که گفتند: پروردگار ما الله است، سپس در میدان عمل بر این حقیقت استقامت ورزیدند، نه بیمى بر آنان است و نه اندوهگین مىشوند.»، نشان می‌دهد که نظریۀ مقاومت، قاعدۀ نفی سبیل است. اما مدل دشمن در این زمینه استخفاف، مدل امپریالیسمِ فرعونی، مدل کپیتالیسم قارونی و مدل سامری‌ها فَاسْتَخَفَّ قَوْمَه است.
معاف با بیان اینکه در تبیین نظریه دیپلماسی قرآنی و سیاست خارجی قرآن‌بنیان، مرزبندی ما دو منطق است، گفت: یک منطق الهی نورانی ایمانی قرآنی و دیگری منطق پوزیتیویستی امانیستی متریالیسم الحادی است. در آیات دیگری از قرآن به این مرزبندی اشاره می‌کند. منطق قرآن، منطق مادی در مواجهه با دشمن نیست. در همین رابطه می‌فرماید«إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَةٌ یَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذینَ کَفَرُوا..» اى پیامبر، مؤمنان را به جنگ برانگیز که اگر از شما ۲۰ نفر صابر باشند بر ۲۰۰ نفر چیره مىشوند و اگر از شما ۱۰۰ نفر صابر باشند بر هزار نفر از کافران چیره می‌شوند. منطق خدا ۲۰ به ۲۰۰ و ۱۰۰ به هزار است. در جایی می‌فرماید «وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً»، یا آیۀ «مُمِدُّکُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلائِکَةِ مُرْدِفین»؛ من مسلماً شما را با هزار فرشته که پى در پى نازل می‌شوند، یارى مى‌دهم. «وَ لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَ أَنْتُمْ أَذِلَّةٌ؛ بىتردید خدا در جنگ بدر شما را یارى داد، در حالى که از نظر ساز و برگ جنگى و شمار نفرات نسبت به دشمن ناتوان بودید.»
معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: نظریۀ دیگر، نظریۀ قوی بودن است. آیات ناظر بر قوی‌شدن و قوت گرفتن است. «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ؛ و در برابر آنان آنچه در قدرت و توان دارید از نیرو و نفرات و ساز و برگ جنگى و اسبان ورزیده براى جنگ آماده کنید». سؤال این است که مصداق امروز رباط الخیل چه می‌شود؟ این یعنی در برابر دشمن ما باید موشک هایپرسونیک هم داشته باشیم و حتی پیشرفته‌ترین فناوری‌هایی که دشمن را ارعاب می‌کند باید داشته باشیم. همانطور که می‌فرماید «تُرهِبونَ بِه عَدُوَّ اللهِ وَ عَدُوَّکُم وَ آخَرینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ».مفسران به جریان نفاق اشاره می‌کنند که بین شما هستند. شما گاهی اوقات دشمنان را نمی‌بینید و نمی‌شناسید.
وی تصریح کرد: مسئلۀ دیگر در این زمینه سرفصل صلح است. ما در این رابطه آن‌طور که باید صحبت نکرده‌ایم. گاهی صحبت می‌شود که ایران دشمن‌تراش است و این به‌خاطر این است که دیدگاه صلح را بیان نکرده‌ایم. لذا قرآن می‌گوید «وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ»؛ و اگر دشمنان به صلح گرایند، تو هم به صلح گراى، و بر خدا توکل کن که یقیناً او شنوا و داناست.» در این زمینه به نظر می‌رسد که یکی از سرفصل‌های مهمی که می‌تواند در نظامات حوزوی و دانشگاهی بررسی شود، مرز بین صلح عاقلانه با سازش ذلیلانه است. یکی دیگر از مسائل دیگر مرزبندی دشمن است که می‌فرماید «مَثَلُ الَّذینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِیاءَ کَمَثَلِ الْعَنْکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتا»؛ داستان کسانى که به جاى خدا سرپرستانى گرفتهاند، مانند داستان عنکبوت است که خانهاى بی‌دیوار و بی‌سقف و بی‌حفاظ براى خود بنا کرده باشد، و بی‌تردید سستترین خانهها خانه عنکبوت است.»
معاف با بیان اینکه در آیات متعددی از قرآن نسبت به دشمن، دیگری، غیر و در روابط بین‌المللی و درون اسلامی آمده است که با چینش این آیات کنار هم و آنچه که دیپلماسی ما در این سال‌ها تجربه کرده، به سیاست قرآنی دانش‌بنیان دست پیدا کنیم، گفت: امیدواریم بتوانیم در این همایش به این سمت برویم که هر کنش و واکنشی در روابط بین‌المللی را با آیات و سیره ارائه دهیم.
انتهای پیام
