چگونه به حفظ سلامت روان مادران کمک کنیم + صوت

مادر چون شمعی است که تا پایان عمر خود نور و گرما می‌بخشد و وجودش کانون محوری خانواده است. تمام زن بودن و مادر بودن مسئولیت است و نیروی محرک این مسئولیت چیزی جز عشق نیست.

ایکنا به مناسبت ولادت حضرت فاطمه زهرا(س) و روز زن و گرامیداشت مقام مادر گفت‌وگویی با شکوه نوابی‌نژاد، مادر مشاوره ایران و از چهره‌های ماندگار کشور انجام داده و به موضوع سلامت روان مادران پرداخته است که در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.

ایکنا - به مناسبت روز مادر در خدمت شما هستیم، اگر در رابطه با این روز موضوعی را می‌خواهید بیان کنید بفرمایید.

عرض سلام و احترام دارم خدمت همه زنان ایران و جامعه اسلامی کشور عزیزمان و به مناسبت میلاد حضرت فاطمه زهرا(س) که از بزرگ‌ترین زنانی است که در کسوت مادری والاترین، شایستگی مقام و جایگاه را از طرف خداوند دریافت کرده است. امیدوارم به برکت میلاد ایشان همه ما زنان در وضعیتی روز‌‌به‌روز بهتر و در مسیر خوشبختی، عاقبت به خیری، آرامش و امنیت روزگار را به سر ببریم.

ایکنا - در رابطه با اهمیت سلامت روان زنان توضیح دهید.

سلامت روان شامل رفاه عاطفی، روانی و اجتماعی افراد می‌شود. اهمیت سلامت روان بر این نکته است که اگر کسی سلامت روان داشته باشد بر نحوه تفکر، احساس و رفتار او اثر می‌گذارد. بنابراین از طریق افکار، احساس و رفتار زنان و سایر افراد می‌توانیم متوجه شویم که این فرد به چه میزان از سلامت روان برخوردار است. سلامت و بهداشت روان، بهزیستی روان‌شناختی و به بیان دیگر روان سالم فرد مشخص است و باعث می‌شود که عملکرد فرد در سطح قابل قبولی باشد و مدیریت عاطفی و رفتاری داشته باشد.

فرد برخوردار از سلامت روان می‌تواند قابلیت‌های خود را بشناسد، با اضطراب‌های معمول زندگی کنار بیاید، از عهده وظایف فردی و اجتماعی خود برآید و خشم و اضطراب خود را مدیریت کند. معمولاً زنان هنگامی که سلامت روان در ارتباط با دیگران دارند از رفتاری سالم، مطلوب و برخوردی خوب با روی گشاده برخوردارند.

ایکنا - آیا زنان بیش از مردان درگیر اختلالات روانی هستند؟‌

براساس آمار موجود سازمان جهانی بهداشت، مسئله سلامت روان به خصوص اختلالات سلامت روان در زنان بیش از مردان است و زنان بیش از مردان در معرض اختلالات روانی هستند. طبق این آمار بیماری‌های روانی جدی در زنان حدود 70 درصد بیش از مردان گزارش شده است. جدا از جنسیت، ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی نیز اثر و نقشی مهم بر زنان تحمیل می‌کند.

ایکنا - علت این اتفاق چیست؟

نقش مادری شاهکار خلقت خداوند در مورد زن است. زنان در نقش مادر مسئولیت‌های تربیت و پرورش فرزندان را بر عهده دارند و در نتیجه اضطراب بیشتری در مقایسه با مردان را در ایفای نقش مادر متحمل می‌شوند؛ به همین دلیل مشاهده می‌کنیم که به دلیل نقش فشرده زنان و مسئولیت بسیار سنگین آنها در همسری، مدیریت خانواده و به خصوص در پرورش و تربیت فرزندان با اضطراب‌های بسیاری در زندگی مواجه هستند و گرفتاری‌های مادران در بُعد اختلالات سلامت روان بیشتر است.

در نتیجه افسردگی و حملات اضطرابی که ناشی از این فشارها و چالش‌هاست را در درجه بالایی بیشتر در زنان مشاهده و تجربه می‌کنیم. من به دلیل ماهیت کارم که روانشناس و مشاوره خانواده است بیشتر مراجعه‌کنندگانم را زنان تشکیل می‌دهند و معمولاً مردان (با اینکه تعداد مشاوره آنها نیز  در اثر جا افتادن فرهنگ مشاوره در کشور افزایش پیدا کرده است) وقتی به مراکز مشاوره درمانی حضور پیدا می‌کنند و برای آرامش و بهبود زندگی خود بهره می‌گیرند اما زنان هنگامی که نزد مشاور روانشناسی مراجعه می‌کنند هم برای مسائل و مشکلات خود مانند افسردگی، اضطراب و...، هم برای اختلالات فرزندان، هم در ارتباط با همسرشان و هم برای خانواده به مشاوره مراجعه می‌کنند. این موضوع نشان دهنده گستره توجهات و موضوعات متعدد تولید اضطراب در زنان است.

امروزه محققان و متخصصان بیشتر بر عوامل بیولوژیکی، روانی و اجتماعی اثرگذار مستقیم بر سلامت روان زنان تمرکز دارند. مادران با توجه به ماهیت و ذات مادری، عطوفت ذاتی، نقش سنگین ایجاد مؤدت و همدلی و رفع اختلافات خانوادگی، از دیرباز منشأ محبت و مهربانی و آرامش بوده‌اند. خداوند وجود مادران را براساس ایمان، خلوص، عشق، ایثار، مسئولیت سنگین مربی‌گری، پرورش و تربیت فرزندان آفرید و در قالب زیباترین عنوان یعنی مادر، این ودیعه را به زن سپرده است. خداوند جایگاه مقدس و نقش پرتوان این موجود ارزشمند را والا رقم زده است. ای‌کاش همه ما قدر ارزش وجود مادرانمان را بشناسیم و با عشق و احترام، آرامش و سلامت روان زنان را فراهم سازیم و در حیات و فقدانشان قدردان و دعاگوی آنان باشیم.

ایکنا - برای اینکه مادران بتوانند سلامت روان خود را در زمان بارداری حفظ کنند باید به چه نکاتی توجه کنند؟

مادران برای حفظ سلامت روان خود و فرزندان، لازم است تا بارداری خود را با توافق همسر و برنامه‌ریزی محقق کنند. بزرگ‌ترین آفت بارداری بدون برنامه نگرش منفی مادر یا پدر یا هر دوی آنها نسبت به کودک است. متأسفانه در چنین وضعیتی کودکان از دوره نوزادی به بعد متوجه اینکه بی‌موقع پا به عرصه این جهان گذاشته‌اند می‌شوند و تمام عمر از نگاه‌های گاهی اوقات سرد یکی یا هر دوی والدین رنج خواهند برد و از این بابت آسیب خواهند دید. بنابراین زن و مرد حتماً باید برای فرزنددار شدن از قبل برنامه‌ریزی داشته باشند.

اگر بارداری با توافق زن و مرد رخ دهد در حفظ سلامت روان بسیار مهم است زیرا دوران بارداری یکی از مواقعی است که مرد بی‌نهایت نقش و وظیفه دارد. رفتارها در دوران بارداری در سلامت روان همسر بسیار اثرگذار است؛ مرد باید تلاش کند تا برای همسر خود آرامش روانی فراهم کند، روابط خود را با سخنان نغز و آرامش دهنده بهبود بخشد و برای مادری که فرزندی را با خون وجود خود تغذیه می‌کند، تغذیه مناسب تهیه کند. مادر نیز باید خواب و استراحت کافی داشته باشد و وجود ارزشمند همسر خود را دائماً در حضور و در غیاب در کنار خود احساس کند. این عوامل نکات مهم و تأثیرگذار در سلامت روان زن و فرزند است.

تحقیقات نشان می‌دهد که جنین در دوران بارداری به شدت از وضعیت روانی و روحی مادر متأثر است و بسیاری از فرزندان که در بزرگسالی عصبی، ناراحت و بی‌قرار هستند، افرادی‌اند که در طول 9 ماهه بارداری از مادری تغذیه می‌کردند که در آرامش نبوده است و مدام در اضطراب، مشکلات و درگیری‌های زندگی با دیگران از جمله همسر خود بوده است.

وقتی خداوند موهبتی به خانواده و مادر عطا می‌کند، زن و شوهر موظف هستند که در حفظ آرامش و سلامت روان مادر باردار و جنینی که در حال رشد است تلاش کنند و سلامت مادر و فرزند را از خداوند مسئلت کنند.

ایکنا - نکات حفظ سلامت روان در دوران پس از بارداری و نوزادی چیست؟

از همان لحظه‌ اولی که نوزادی متولد شد و پا به این جهان گذاشت تا پایان سه‌ سالگی، مسئولیت اصلی بر عهده مادر است؛ البته پدر هم باید در تقویت روحیه مادر و حفظ سلامت مادر و کودک تلاش کند اما در حقیقت نقش اصلی و کلیدی را در سال‌های اول زندگی مادر ایفا می‌کند.

پایه‌ها و زمینه‌های دوست‌ داشته شدن، دوست داشتن و عزت‌نفس در سال‌های اولیه زندگی در نوزاد پرورش پیدا می‌کند. دوری از مادر برای کودکان بسیار رنج‌آور است و اضطراب جدایی از مادر یکی از عوارض سخت این اتفاق است که در دوره بزرگسالی نیز بر فرد سایه می‌اندازد و تجربه تلخ رهاشدگی را حس می‌کند. بنابراین مادران در این مدت خیلی باید مراقبت کنند.

من تجربه زیستن در جوامع دیگر را دارم، خوشبختانه در قوانین کشور ما بیشتر از سایر کشورها به مادران و کودکان توجه شده است و برای زنانی که کارمند هستند از نظر طول مدت مرخصی، امکانات تغذیه‌ای، شیر مادر و دسترسی مادران به مهدکودک‌ها توجه شده و خیلی بیشتر از بسیاری از کشورهاست.

ایکنا - مادران در دوران کودکی چگونه می‌توانند فرزند سالمی را از منظر سلامت روان تربیت کنند؟

بعد از سه‌ سالگی تا پنج سالگی سالگی نوزاد به سمت رشد اجتماعی می‌رود و نقش پدر از آغاز ورود به سه‌ سالگی پررنگ‌تر خواهد شد. رابطه پدر و فرزند رفته‌رفته شکل و انسجام می‌گیرد؛ البته این رابطه همیشه از هنگام تولد وجود داشته اما از سه‌ سالگی به بعد نقش پدر بسیار پررنگ می‌شود. همچنین نقش همبازی‌های کودک و بچه‌های هم‌سن‌وسال او نیز در این دوران مطرح می‌شود. بهترین سال‌های شکل‌گیری زمینه‌های اصلی شخصیت کودک تا شش‌ سالگی است و هر چه فضا و کانون خانواده گرم و روابط بین افراد خانواده توأم با احترام، عشق و محبت باشد فرزند سالم‌تری در این فضا رشد خواهد یافت.

شخصیت‌ کودکان با برنامه‌های خوب، آرامش‌بخش، گفت‌وگو با آنها، نگاه مهربانانه به آنها و خواندن داستان‌ها قشنگ و زیبا تقویت می‌شود و می‌توانیم از طریق تمام ارزش‌های نیکو را با روش الگودهی به فرزندان آموزش دهیم.

بچه‌ها از نظر هوشی با پند و اندرز تغییر رفتار نمی‌دهند بلکه باید در معرض رفتار اعضای خانواده زندگی کنند و کارهای نیک را از رفتار عادی و روزمره‌ آنها در صحبت کردن‌ها، ملایمت‌ها، مهربانی‌ها و در پناه عشق و محبت پدر و مادر یاد بگیرند. در حقیقت کودکان زندگی اجتماعی را در مهم‌ترین و نخستین مکان اجتماعی یعنی خانواده تجربه می‌کنند.

همه این موضوعات به برکت وجود پدر و مادر است ولی ملاحظه می‌کنید که زنان و مادران به دلیل خلوص، ایمان و عشق خود به فرزند و توانایی‌ها و قابلیت‌های خود در ایجاد فضای پرمحبت و عاطفی، می‌توانند مدیریت ‌و زمینه‌ای را ایجاد کنند که همه افرادی که در محیط گرم خانه و در دامان چنین مادری زندگی می‌کنند فضای مطبوعی را استشمام کنند و در تعامل و ارتباط شیرین با یکدیگر باشند.

نباید فراموش کرد مادران‌ هستند که ارزش‌های خوب دینی، معنوی و فرهنگی جامعه را می‌توانند از نسلی به نسل دیگر از زمان کودکی بین انسان‌ها منتقل کنند. امیدوارم که قدر مادرانمان را بدانیم و در حیاتشان به آنها خدمت کنیم و در فقدانشان از پروردگار متعال آمرزش و آرامش طلب کنیم.

گفت‌وگو از سجاد محمدیان