«علیا مخدره» روایت تولد تعزیه زنانه است

باغ کتاب تهران طی این ایام از گروه نمایشی«هنر مقدس» با نمایش «علیا مخدره» در پردیس تئاتر و موسیقی باغ کتاب میزبانی می‌کند. نمایشی که علاوه بر انتخاب مخاطبان هدف خاص یعنی بانوان؛ تمامی تیم تولیدکننده آن از نمایشنامه‌نویس، کارگردان و بازیگران تا تمامی عوامل صحنه، لباس، نور، موسیقی آن را بانوان هنرمند ایرانی تشکیل می‌دهند.

نمایش «علیا مخدره»؛ داستانی مستند و مربوط به دوره قاجار را روایت می‌کند و محور داستانی آن درباره چگونگی شکل‌گیری تعزیه زنانه در دربار ناصرالدین شاه قاجار استوار است. در این اثر نمایشی سه زن ادیب و نقاش متشکل از «ماه تابان خانم» یا «قمرالسلطنه» خواهر ناصرالدین‌شاه و فخرالدوله و فروغ‌الدوله دختران ناصرالدین در دربار ناصرالدین‌شاه به عنوان قهرمانان این اثر برای اولین بار شرایط اجرای تعزیه زنانه را در کاخ، فراهم می‌کنند.

این زنان در جریان کتابت داستان امیر ارسلان نامدار، با کمک خواهر ناصر الدین شاه به روایت شهادت حضرات زینب(س)؛ حضرت ابوالفضل عباس(ع)، حضرت قاسم(ع) و حضرت علی‌اصغر(ع) در عاشورا می‌پردازد و تعزیه‌های مختلفی را در کاخ شاه اجرا می‌کنند. 

در ادامه گفت‌وگوی ایکنا با مریم شعبانی، کارگردان نمایش «علیا مخدره» درباره این اثر نمایشی از خاطرتان می‌گذرد.

اتفاقی که برای نخستین بار توسط بانوان ایرانی رخ داد

شعبانی در گفت‌وگو با ایکنا با بیان آنکه تعداد این نمونه از زنان و بانوان که در تاریخ معاصر ایران نقشی جریان‌ساز برعهده داشتند فراوان است گفت: به واسطه آنکه فعالیت گروه «هنر مقدس» بر حوزه نمایش‌های مستند تاریخی استوار است؛ در کنار پژوهش‌های تاریخی‌ که به شکل مستمر در حال انجام آن هستیم، با زنان ادیب، شاعر و نقاشی مواجه شدیم که برای اولین‌بار در کاخ ناصرالدین‌شاه علی‌رغم سبک زندگی خرافی و تجملاتی زنان کاخ؛ سعی در تجربه سبک زندگی متفاوت داشتند تا فضای دیگری را برای زیست خود فراهم کنند.

شعباتی با اشاره به آنکه این بانوان به‌ دلیل علاقه‌ای که به هنر تئاتر داشتند تعزیه زنانه را برای اولین‌بار پایه‌گذاری می‌کنند تصریح کرد: بنا بر مستندات تاریخی تا آن زمان هیچ‌گاه زنان در سراسر جهان امکان اجرای اثر نمایشی را نداشتند. بانوان تنها در کشورهای غربی امکان تماشای تئاتر را داشتند اما امکان حضور در صحنه به‌ عنوان بازیگر و کارگردان یا دیگر عوامل تولید یک اثر نمایشی برای آن‌ها مقدور نبود و برای نخستین بار این اتفاق در ایران در دوران قاجار توسط زنان و بانوان ادیب حاضر در عهد ناصری می‌افتد.

به گفته کارگردان نمایش «علیا مخدره»؛ «ماه تابان خانم» یا همان «قمرالسلطنه» خواهر ناصرالدین‌شاه، به همراه فخرالدوله و فروغ الدوله -دختران ناصرالدین‌شاه- مبدع و مبتکر ایجاد تعزیه زنانه برای نخستین بار در تاریخ ایران و ایفای نقش و هنرآفرینی توسط بانوان در حوزه تئاتر در سراسر جهان بودند.

چرایی انتخاب ارائه اثر به مخاطبان خاص

شعبانی در پاسخ به این پرسش که چرا اجرای این اثر نمایشی را تنها برای ارائه به مخاطبان خاص و بانوان به صحنه برده است گفت: در تمام جوامع جهانی و از جمله جوامع اسلامی؛ زنان نیازمند فضای مستقلی هستند که توانمندی‌های خود را تمام ‌و کمال به منصه ظهور برسانند. از آنجا که هنر تئاتر، هنری چندجانبه است که در آن رنگ، نور، فرم، آواز، حرکت، بیان و خلاقیت‌های هنری دیگری وجود دارد بر آن شدیم تا ارائه هنر مستقل توسط بانوان در این اثر نمایشی نمود بیشتری داشته باشد.

وی با تاکید بر آنکه همواره در تولید آثار تئاتری تلاش داشته و داریم این فضای مستقل برای زنان مسلمان کشورمان بیش‌از پیش فراهم شود خاطرنشان کرد: با توجه به این اصل که بانوان همواره علاقه داشته و دارند آفرینش‌های مستقل هنری داشته باشند ما تلاش کردیم با اجرای این اثر نمایشی آن ‌هم با روایت مستند تاریخی، فضا را برای آن‌ها فراهم کنیم.

مدیر گروه نمایشی «هنر مقدس» ادامه داد: به ویژه آنکه موضوعات و داستان‌های‌ ما بیشتر متوجه اتفاقاتی است که به محوریت بانوان و فعلیت آنها به وقوع افتاده یا می‌افتد. با توجه به آنکه اغلب انتخاب‌های شخصیت‌های ما بر محور زنان شاخص تاریخ استوار است از این ‌رو تلاش کردیم تا فضای خاصی را ویژه بانوان تدارک ببینیم تا این گروه بتوانند تمام توانمندی‌های خود را به اجرا برسانند.

به گفته شعبانی؛ در اجرای نمایش‌های زنانه گروه «هنر مقدس»؛ تمام عوامل تولید یک اثر نمایشی اعم از نور؛ صحنه، لباس، نمایشنامه‌نویس؛ بازیگر؛ کارگردان و تمام حلقه‌های زنجیری که تولید یک اثر نمایشی را ممکن می‌کنند را بانوان تشکیل می‌دهند. خوشحالیم توانستیم فضایی را فراهم کنیم تا بانوان بیش ‌از پیش خود و توامندی‌های هنری‌شان را جدی تلقی کنند و به این آگاهی دست یابند که زمانی‌که بستر و شرایط برای بروز و ظهور خلاقیت‌ها و نگاه هنری‌شان فراهم است می‌توانند با قدرت داشته‌های هنری خود را با قدرت به مخاطبان هدفی از جنس خود ارائه دهند و در تمامی عرصه‌های دیگر هنری نیز خوش بدرخشد.

این کارگردان در پایان گفت: انتخاب این گروه هدف خاص برای ارائه و تولید آثار هنری به شکل مستقیم بر مخاطبان نیز اثرگذار است. چرا که بانوان هنرمند به واسطه اثر خلاقه و هنری خود می‌توانند این اصل مهم را به مخاطبان هدف خود منتقل کنند که آنها نیز می‌توانند با فراهم کردن شرایط برای بروز و ظهور خلاقیت‌ها و استعدادهای خود با زبان هنرمندانه، داشته‌های هنری و معرفت‌بخش، خود را به مخاطبانی از جنس خود با نگاهی کاملاً مستقل اما متأثر از بعد هنرمندانه، خلاقانه و زیبایی‌شناسانه ارائه دهند.