محمود روحانی از نسل قدمایی که ذهنشان از سنت و فرهنگ‌شان جدا نبوده است
پژوهشگر برتر حوزه مطالعات قرآنی گفت: کارهای بزرگی که مثل «المعجم الاحصانی الالفاظ القرآن الکریم» بودجه، سازمان، ساختمان و... نمی‌خواهد، بلکه عشق فراوان و همت بلند می‌خواهد که در وجود استاد محمود روحانی وجود داشت. محمود روحانی از نسل قدمایی است که اگرچه پزشک شدند، اما درگیر با متن بودند و ذهنشان از سنت و فرهنگ‌شان جدا نبوده است.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، مرتضی کریمی‌نیا، پژوهشگر برتر حوزه مطالعات قرآنی، نکوداشت محمود روحانی، استاد برجسته اپیدمیولوژی و آمار پزشکی، قرآن‌پژوه نامدار و صاحب کتاب «المعجم الاحصانی الالفاظ القرآن الکریم» امروز 26 تیرماه که در باشگاه مفاخر و پیشکسوتان دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، درباره اهمیت و نقش مهم‌ترین اثر محمود روحانی، کتاب «المعجم الاحصانی الالفاظ القرآن الکریم» در حوزه مطالعات قرآنی، بیان کرد: این کتاب، یک فرهنگ بسامدی برای واژگان، مفردات و کلمات قرآن است، البته ادوات، ضمایر هم می‌شود.
وی با اشاره به اینکه این کار در سنت اسلامی خیلی زود آغاز شده است، اظهار کرد: در همان قرن اول یا اوایل قرن دوم هجری در بصره کسانی که زیر نظر حجاج تصمیم گرفتند که کلمات قرآن را بشمارند. ثبت و ضبط این موارد با مقدار دانشی که در آن زمان داشتند، در واقع یک کار آماری بوده است. بعدها هم کسانی در زمینه علوم قرآنی مثل شمارش و تعداد آیات کتاب نوشتند، همچنین کسانی که در زمینه املای کلمات قرآن تلاش کردند.
این عضو هیئت علمی بنیاد دایره المعارف اسلامی با تأیید سابقه کهن مطالعات آماری در حوزه قرآن بیان کرد: اما به مرور به یک دانش ایستا تبدیل شده که هیچ کسی در این زمینه‌ها اجتهاد نکرده، روش جدیدی به کار نگرفته و تکامل نبخشیده است. از قضا اولین کسانی که در این زمینه به ما هشدار دادند که می‌توانیم در این زمینه کارهایی انجام دهیم، غربی‌ها بودند. مستشرقانی که طی 200 تا 300 سال گذشته با کارهایی که انجام دادند ما را متوجه کردند که برخی از کارهایی که در قرون اولیه توسط مسلمانان انجام شده، در جایی متوقف شده است.
وی ادامه داد: بررسی نسخه‌های قرآنی به خط حجازی و کوفی اطلاعات بسیار ساده‌ای در قرن دوم و سوم داشته، مسائل آماری در مورد کلمات قرآن دامنه مشخص در حد توانایی‌های مردم مسلمان قرن دوم و سوم داشته، اما جلوتر نیامده است. نیاز امروز ما در مطالعه قرآن این است که با نیاز امروز خودمان به بازسازی این امور بپردازیم. به عنوان مثال توجه به موضوع تاریخ قرآن و ترتیب سور سابقه کهنی دارد، اما در جایی ایستاده است و غربی‌ها در قرن 18 تلاش‌های فراوانی کردند و اوج آن را می‌توان در قرن 19 در کتاب تئودور نولدکه دید.
کریمی‌نیا افزود: موضوع تدوین یک فرهنگ آماری برای کلمات قرآن از همین قبیل است. فلوگل پس از انتشار قرآنی که اولین نسخه رسمی قابل مراجعه برای غربیان بود، تلاش کرد در کتاب «نجوم‌‌الفرقان فی اطراف‌القرآن» یک فرهنگ آماری برای محققان غربی ارائه دهد که اگر خواستند بسامدها و تکرارهای یک واژه را در جاهای مختلف ببینند، چگونه مراجعه کنند. این تلاش بسیار کامل‌تر از آن چیزی بود که مسلمانان در قرون اولیه انجام داده بودند.
این پژوهشگر حوزه مطالعات قرآنی با اشاره به این تلنگری که از سوی غربی‌ها زده شد، اظهار کرد: فرهنگ آماری قرآن در واقع یک گونه تکامل یافته یا انقلابی است در آن چیزی است که غربی‌ها انجام دادند و سعی کردند یک معجم مدرن به ما بدهند. کار فلوگل به این دلیل که تمام قرآن‌هایی که تا آن زمان دیده بود، بصری بودند، بسیار ناقص بود. زیرا سیستم شمارش آیات تا قبل از 150سال پیش بصری بودند. قرآن‌های سیستم کوفی که حدود 150 سال است ما با آن کار می‌کنیم و شمارش آیات را به امیرالمؤمنین علی(ع) نسبت می‌دهد.
وی با اشاره به کار محمدفواد عبدالباقی گفت: او کار کامل‌تر را انجام داده است، یعنی همان فرهنگ فلوگل را بسط و به خود آیات ارجاع داده، در حالی که در فرهنگ فلوگل ارجاع به آیات نداریم و فقط متن آیات است. اشکال این کار برای غیرعرب زبان‌ها و غیر اهل علم بسیار دشوار است که ریشه واژه‌ها را پیدا کنند و هر واژه را در جای خود پیدا کنند.
کریمی‌نیا بیان کرد: کار دکتر روحانی در «المعجم الاحصانی الالفاظ القرآن الکریم» اگرچه از حیث توجه به روش‌های آماری بسیار پیشرفته و کامل است، اما فقط یک فرهنگ آماری نیست، بلکه انبوهی دانش قرآنی به ما می‌دهد.
وی افزود: با مراجعه به این فرهنگ آماری متوجه نکاتی می‌شویم که 14 قرن است کسی متوجه آن نکته قرآنی نشده است، مفسران قرآنی در ابتدا براساس شاخص‌های کلی و بدون جامعه آماری تفسیر می‌کردند، اما در قرن 14 در این کتاب با چینش دقیق وی متوجه خیلی از این موارد می‌شویم. در واقع این کتاب به ما ابزاری برای پژوهش ادبی و علوم قرآنی می‌دهد تا تحول واژگانی و استخدام آن‌ها را آغاز کنیم.
این پژوهشگر حوزه مطالعات قرآنی با ارائه نمونه‌هایی اظهار کرد: کارهای بزرگی که مثل «المعجم الاحصانی الالفاظ القرآن الکریم» بودجه، سازمان، ساختمان و... نمی‌خواهد، بلکه عشق فراوان و همت بلند می‌خواهد که در وجود استاد محمود روحانی وجود داشت. محمود روحانی از نسل قدمایی است که اگرچه پزشک شدند، اما درگیر با متن بودند و ذهنشان از سنت و فرهنگ‌شان جدا نبوده است.
عبدالله بهرامی، رئیس اسبق دانشگاه علوم پزشکی نیز در این مراسم ضمن بیان خاطراتی از دوران همکاری با محمود روحانی و یادکرد از ویژگی دقت نظر بسیار و دور بودن ذات وی از تملق و چاپلوسی بیان کرد: اگر امروز بسیاری از بیماری‌ها چون مالاریا، سیاه سرفه، دیفتری و ... را امروز نمی‌بینیم، مدیون افرادی چون محمود روحانی هستیم که با رفتن به روستاها و در تماس بودن با افراد مبتلا و پشه آنافل که منتقل‌کننده مالاریا است، فداکاری و تحقیقات را تکمیل کردند و در درمان کوشیدند.
