فتح خیبر؛ طولانی‌ترین و پرغنیمت‌ترین غزوه پیامبر(ص)
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه فتح خیبر، طولانی‌ترین غزوه پیامبر(ص) به لحاظ تعداد روزهای جنگ بود، گفت: خنثی شدن کانون توطئه علیه مسلمانان، تقویت روحیه و بنیه مالی آنها و افزایش تعداد مسلمانان، دستاوردهای فتح خیبر محسوب می‌شود.
غزوه خیبر، یکی از غزوات مهم پیامبر اکرم(ص) در برابر یهود بود که سال هفتم هجری به وقوع پیوست، حدود یک ماه به طول انجامید و با پیروزی مسلمانان پایان یافت. خبرنگار ایکنا از اصفهان در سالروز فتح خیبر، برای آشنایی با علت و زمینه‌های بروز این جنگ، ابتدایی یا دفاعی بودن آن، استراتژی جنگ و نقش رشادت‌های حضرت علی(ع) در پیروزی مسلمانان، گفت‌وگویی با علی‌اکبر عباسی، عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان انجام داده است.
ایکنا _ علل و زمینه‌های بروز غزوه خیبر چه بود؟ غزوه خیبر، جنگی ابتدایی محسوب می‌شود یا نبردی دفاعی؟
یهودیان ساکن در سرزمین خیبر تا سال چهارم هجری هیچ مواجهه و مزاحمت خاصی برای پیامبر(ص) نداشتند، اما پس از اینکه پیامبر(ص)، بنی‌نضیر را به‌دلیل خیانت از سرزمینشان اخراج کرد، آنها راهی مکانی به نام خیبر شدند و در آنجا، دیگر یهودیان را به جنگ با پیامبر(ص) تحریک کردند. یهودیان بنی‌نضیر نیز به مکه رفتند و با بت‌پرستان آن دیار در جنگ با پیامبر(ص) هم‌پیمان شدند. اعراب غطفان و سلیم نیز به آنها پیوستند و به این ترتیب، مقدمات جنگ احزاب یا خندق در قرن پنجم هجری فراهم شد.
پس از جنگ خندق، پیامبر(ص) همواره درصدد تنبیه مؤثر یهودیان خیبر بود، اما چون موقعیت جغرافیایی مکه در جنوب و سرزمین‌های خیبر در شمال عربستان بود، ایشان نمی‌توانست با خیالی آسوده، مدینه را به مقصد خیبر ترک کند، چراکه همواره مدینه در معرض خطر حمله از جانب مکه بود. لذا، پیامبر(ص) تا قبل از انعقاد صلح حدیبیه در سال ششم هجری و متوقف شدن یهود در پشت عهدنامه حدیبیه، به سراغ یهودیان خیبر نرفت.
بنابراین، شاید بتوان گفت جنگ خیبر، واکنش به اقدامات ستیزه‌جویانه یهودیان این سرزمین در جنگ احزاب بود و جنگ ابتدایی محسوب نمی‌شود، زیرا پیامبر(ص) با تدارک این نبرد، قصد مبارزه با کارشکنی‌ها و توطئه‌های مستقیم یا غیرمستقیم خیبریان را داشت، چراکه در آن زمان خیبر به کانون فساد و فتنه علیه مسلمانان تبدیل شده بود. لذا، پیامبر(ص) با سپاهی در حدود هزار و ۴۰۰ نفر از مسلمانانی که در ماجرای صلح حدیبیه حضور داشتند، راهی فتح مناطق پنج‌گانه سرزمین‌های خیبر شد.
ایکنا _ ویژگی‌های اختصاصی این جنگ نسبت به دیگر غزوات پیامبر(ص) چیست؟
فتح خیبر که بیست‌و‌سومین غزوه پیامبر(ص) بود، طولانی‌ترین نبرد ایشان به لحاظ تعداد روزهای درگیری و جنگ محسوب می‌شود. ویژگی دیگر این جنگ، کسب غنائم و ثروتی زیاد برای جامعه مسلمانان بود. تجهیزات جنگی، عتیقه و گنجینه‌ها، زمین‌های حاصلخیز خیبر و دیگر غنائم، ثروت عظیمی بود که نصیب مسلمانان شد. لازم به ذکر است که سرزمین‌های خیبر جزو پرآب‌ترین سرزمین‌های واقع در شبه‌جزیره عربستان بوده و محصول خرمای این سرزمین، سرآمد سایر محصولات مشابه در عربستان بود. یاقوت حموی، خیبر را تنها نقطه جزیرةالعرب دانسته که تمام دوره سال از وجود چشمه‌هایی پرآب بهره‌مند بوده است. امضای تفاهم‌نامه میان مسلمانان و یهودیان پس از فتح خیبر و شراکت در سود حاصل از کشاورزی، از دیگر ویژگی‌های این جنگ بود.
ایکنا _ نقش برجسته و بی‌بدیل امام علی(ع) در فتح خیبر چه بود؟ جدا از این موضوع، آیا گزارش‌ها و جزئیات اغراق‌آمیزی که راجع به درب قلعه فتح شده توسط ایشان رواج یافته است، صحت دارد؟
یکی از مهم‌ترین قلعه‌های سرزمین خیبر، قلعه ناعم بود که به سبب داشتن موقعیت استراتژیکی خاص، ضربات زیادی به سپاه مسلمانان وارد می‌کرد، به‌طوری که حدود ۵۰ نفر از آنها در اثر تیراندازی‌هایی که از سمت این قلعه صورت می‌گرفت، مجروح شدند.
فتح این قلعه، یکی از سخت‌ترین مراحل غزوه خیبر بود. پیامبر(ص) چند تن از فرماندهان سپاه خود را برای فتح آن روانه میدان کرد، ولی آنها موفق به انجام این کار نشدند. در این هنگام که دیگران از فتح نیرومندترین دژ خیبر عاجز مانده بودند، پیامبر(ص) این روایت را بیان فرمود: «فردا پرچم را به دست مردی می‌سپارم که خدا و پیامبرش را دوست دارد و خدا و پیامبرش هم او را دوست دارند؛ پیاپی حمله‌گر است و هیچ‌گاه گریزنده نیست؛ بازنمی‌گردد تا اینکه خداوند به دست او قلعه را فتح کند.» (کامل ابن اثیر، ج ۲، ص ۲۱۹ و صحیح بخاری، ج ۵، ص ۱۷۱)
امام علی(ع) با لشکر مسلمانان به سوی قلعه بزرگ خیبر حرکت کرد. یهودیان با دیدن ایشان فریاد کشیدند که ای جماعت یهود، شکست فرارسیده است. در این هنگام، مرحب یهودی، فرمانده آن دژ به میدان مبارزه با علی(ع) آمد و چیزی نگذشت که با ضربتی بر زمین افتاد و جنگ شدیدی میان مسلمانان و یهودیان درگرفت. علی(ع) نزدیک در قلعه آمد و با حرکتی نیرومند و پرقدرت، در را از جا کند و به کناری افکند. به این ترتیب، قلعه گشوده شد، مسلمانان وارد شدند و آن را فتح کردند.
نقش امام علی(ع) در این فتح بسیار برجسته بود، چراکه با فتح این قلعه، فتح دیگر قلعه‌ها نیز در نظر سپاهیان ممکن و متصور شد، اما درباره روایاتی که حاوی مطالبی اغراق‌آمیز درباره در قلعه است، باید متذکر شد که اثری از این مطالب در منابع اولیه روایی نیست و این روایات بیشتر از قرن چهارم به بعد و به‌خصوص در منابع فارسی به چشم می‌خورد. روایتی را که بر عدم توانایی هفت نفر در بلند کردن در خیبر دلالت دارد، اولین بار، ابورافع، آزاد شده و دوستدار امام نقل کرده است. مدح و تمجید شجاعت و رشادت امیرالمؤمنین(ع) در این جنگ نیز غالبا در منابع ادبی فارسی و از سوی شاعران و شخصیت‌هایی همچون سعدی، ناصرخسرو، مولوی، دقیقی و فرخی به‌صورت برجسته بیان شده است.
ایکنا _ دستاوردهای این جنگ برای جامعه مسلمانان چه بود؟
این پیروزی در ابعاد گوناگون برای مسلمانان دستاوردهایی به ارمغان آورد؛ اول اینکه یکی از کانون‌های توطئه علیه مسلمانان عملا از کار افتاد. دوما، بنیه مالی مسلمانان با دریافت غنائم گسترده از این جنگ تقویت شد. همچنین روحیه آنها با این فتح آنچنان قوی شد که تمام ابهت قریش در نظرشان در هم شکست و گسترش بیشتر حکومت اسلامی برای آنها قابل تصور شد.
چهارمین دستاورد این جنگ، افزایش تعداد مسلمانان بود، به‌گونه‌ای که نخستین بار پس از سال اول هجری، بعد از فتح خیبر بود که مسلمانان در مسجد پیامبر(ص) با کمبود جا مواجه و مجبور به گسترش این مسجد شدند.
گفت‌وگو از الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
