صلح و توسعه پایدار با بهره‌گیری از علم و دانش حاصل می‌شود
یک استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه هیچ توسعهای بدون اتخاذ روش‌های علمی حاصل نمی‌شود، گفت: اگر در پی یافتن توسعهای پایدار هستیم که صلح و آرامش را به ارمغان آورد، باید ضمن سازگاری با محیط و دیگران، به درست عمل کردن و بهره‌گیری از علم و دانش توجه وافر داشته باشیم.
روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه، از سوی سازمان فرهنگی، علمی و آموزشی ملل متحد(یونسکو) و شورای بین‌المللی علوم در سال ۲۰۰۱ پایه‌گذاری و ۱۰ نوامبر به این مناسبت نام‌گذاری شد. از اهداف یونسکو برای این نام‌گذاری می‌توان به تأکید بر اهمیت به‌کارگیری علوم در فرآیند توسعه کشورها و نیز کاهش شکاف میان علم و جامعه اشاره کرد. همچنین کوشش برای جلب توجه مردم نسبت به اهمیت نقش علم در راستای پیشرفت جهان و بهره‌مند شدن آحاد مردم بنا به تخصص و مهارت خود از این روز، از دیگر اهداف این نام‌گذاری است. به‌منظور شناخت هر چه بیشتر مفاهیم توسعه، علم و صلح از منظر دانش فلسفه و نحوه ارتباط این سه مفهوم با یکدیگر، خبرنگار ایکنا در اصفهان گفت‌وگویی را با محمدجواد صافیان، عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه اصفهان انجام داده است که تقدیم مخاطبان می‌شود.
صافیان در ابتدا به نحوه پیدایش مفهوم توسعه در قرن 20 اشاره کرد و گفت: در ابتدای قرن 17، فلسفه‌های جدیدی برای علم منظور گشت و تعریف علم دستخوش تغییراتی شد. مثلاً، فرانسیس بیکن، علم را شناخت قوانین حاکم بر طبیعت برای تسلط بیشتر بر آن تعریف کرد و علم و قدرت را با هم در‌آمیخت. تا قبل از این زمان، علم را نوعی حکمت و محبت الهی می‌دانستند که از طرف خدا بر بندگان نازل شده است. لذا، در علوم آن زمان، هیچ‌گاه مبحث تسلط بر طبیعت موضوعیت نداشت، بلکه همواره نوعی همراهی و همزیستی مسالمت‌آمیز در همراهی علم با طبیعت مطرح بود و علم به هیچ عنوان قصد مداخله، تصرف و غلبه بر طبیعت را نداشت.
وی افزود: علم جدید که در طلب تسلط بر طبیعت بود، به بهره‌گیری از تکنولوژی و مدرنیته ملزم شد. بشر قصد داشت با به‌کارگیری علم و فناوری، آینده‌ای عادلانه، منصفانه و انسانی برای تمام جهانیان به ارمغان آورد، اما تکنولوژی، نتایج ایده‌آلی را که مورد انتظار بود، به‌وجود نیاورد و در این راستا، بحران‌هایی همچون محیط‌زیست، اختلاف طبقاتی، حاشیه‌نشینی و... برای بشریت ظاهر شد. لذا، بعد از جنگ جهانی دوم و در ابتدای قرن 21، مفهوم توسعه برای اصلاح نتایج نامطلوب مدرنیته و رفع نواقص و عوارض ناشی از آن به‌وجود آمد. در این زمان، کشورها به سه گروه توسعه‌یافته، توسعه‌نیافته و در حال توسعه تقسیم‌بندی شدند و برای هر گروه، برنامه‌هایی به‌منظور رسیدن به توسعه تعریف و تدوین شد.
نقش علم در توسعه‌یافتگی کشورها
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان به نقش علم در ایجاد توسعه اشاره و تصریح کرد: یکی از نشانه‌های توسعه‌نیافتگی کشورها، به‌کار نگرفتن علم و دانش برای رفع معضلات آن جامعه و نبود هماهنگی بین سازمان‌ها و مراکز تولید علم است. مثلاً در کشور، تمام نهادهای مورد نیاز برای تولید علم و فناوری مانند دانشگاه، پژوهشکده، وزارتخانه‌های مرتبط و سازمان‌های وابسته موجود است و از طرفی، از نعمت اساتید و دانشمندان مبرز و برجسته‌ای که بعضاً شهرتی جهانی دارند نیز بهره‌مند هستیم، اما نبود هماهنگی کامل بین این سازمان‌ها، به‌کار نگرفتن دانش و معارف تولیدی آنها و نبود برنامه‌ریزی جامع و نظام‌مند، دلیل اصلی جا ماندن ایران از قافله کشورهای توسعه‌یافته است.
وی ادامه داد: پس از ۷۰ سال که از تأسیس دانشگاه در ایران می‌گذرد، ما هنوز در پی برقراری ارتباط بین دانشگاه و صنعت هستیم و گویی فراموش کرده‌ایم که هدف اصلی از تأسیس دانشگاه و دانشکده‌های فنی، چیزی غیر از رشد تکنولوژی و صنعت در کشور نبوده است. ما دانشکده‌های فنی را تأسیس کردیم تا مشکلات به‌وجود آمده در صنعت را به آنها عرضه کنیم و این دانشکده‌ها با روش علمی و دانش تخصصی، مشکل را به مسئله تبدیل و برای آن راه‌حل‌های مناسبی ابداع و ارائه کنند. یعنی اصلاً هویت و موجودیت دانشکده‌های فنی، رفع معضلات صنعت بود، ولی اکنون پس از ۷۰ سال هنوز به‌دنبال برقراری ارتباط بین این دو نهاد هستیم.
صافیان تأکید کرد: هیچ توسعهای بدون اتخاذ روش‌های علمی و اعتبار بخشیدن به حوزه علم و دانش حاصل نمی‌شود، چراکه ویژگی علم، نقادی بی‌پرواست و تفکر علمی، همه چیز را با دید نقادانه بررسی می‌کند. ممکن است در این بررسی اشتباهی نیز صورت بگیرد، ولی باز همان نگاه علمی، مسیر خطا را نقد می‌کند و آن را به سوی مسیر صحیح سوق می‌دهد. یکی دیگر از علامت‌های کشورهای توسعه‌نیافته، سرکوب سؤال و پرسش است. در این کشورها، اجازه تفکر و طرح سؤال به افراد داده نمی‌شود و زمینه مناسب برای پرسش و تحقیق به‌راحتی مهیا نمی‌گردد.
ارتباط صلح و توسعه
وی در ادامه به تشریح ارتباط بین صلح و توسعه پرداخت و گفت: توسعه تعاریف مختلفی دارد که یکی از آنها، تعریفی است که اقتصاددان هندی‌الاصلی به نام آمارتیا سن ارائه داده: «توسعه، آزادی است.» آمارتیا سن در کتاب «توسعه به‌مثابه آزادی» چنین می‌نویسد: «توسعه زمانی به وقوع می‌پیوندد که بهره‌مندی از فرصت‌های برابر به‌منظور شکوفا شدن استعدادها برای تمام افراد بشر فراهم شود.» وی توسعه را صرفاً ایجاد امکانات و بهره‌مندی از به‌روزترین تکنولوژی‌ها نمی‌داند، بلکه توسعه به این معنا را زمینه‌ای برای به‌وجود آمدن توسعه اصلی می‌داند که همان ایجاد فرصت برابر برای شکوفا شدن استعدادهای تمام افراد بشر است.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان به تعریف توسعه از دیدگاه خود پرداخت و افزود: من توسعه را به معنای ساختن که مشتمل بر چند مفهوم اساسی است، تعریف می‌کنم. مفهوم توسعه آن‌گاه با مفهوم ساختن معادل می‌شود که این مفاهیم در واژه ساختن لحاظ شود؛ اول ساختن به معنای بنا کردن، دوم ساختن به معنای سازگار بودن با خود، محیط و دیگران که نشان از خرد و حکمت انسانی است و سوم ساختن به مفهوم صحیح عمل کردن که شامل عملی قانونی و هماهنگ با تمام اجزاست و رابطه‌ای با حقیقت پیدا می‌کند. پیوند این سه مفهوم، همان مفهوم توسعه مدنظر ماست.
وی تصریح کرد: اگر در پی یافتن توسعهای پایدار هستیم که صلح و آرامش را به ارمغان آورد، باید ضمن سازگاری با محیط و دیگران، به درست عمل کردن و بهره‌گیری از علم و دانش توجه وافر داشته باشیم. محور تمام طرح‌های توسعه باید انسان در نظر گرفته شود. یعنی این طرح‌ها نسبتی سازنده و صلح‌آمیز با انسان و محیط اطراف وی داشته باشد. توسعه به این معنا بر مدار عقلانیت و خرد جمعی است و هیچ‌گاه از علم و صلح جدا نمی‌شود.
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
