فلسفه اسلامی در اسپانیا دچار رکود شده است/ دو رویکرد به نگاه فلسفی کُربن

به گزارش ایکنا، دکتر امیلکار آلداما کروز، پژوهشگر کوبایی فلسفه اسلامی، چهارم اسفندماه در نشست علمی «جریان‌شناسی فلسفه اسلامی در اروپا و به‌ویژه در اسپانیا» که از سوی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، برگزار شد، گفت: یکی از افراد مشهور در فلسفه غرب، هایدگر است که اندیشمندان زیادی هم متاثر از شخصیت وی هستند؛ اولین مترجم افکار هایدگر هم کُربَن بود؛ ایشان اولین مترجم آثار ملاصدرا در غرب هم هست؛ جریان طرفداران هایدگر یکی از جریانات معروف در فلسفه محسوب می‌شود که به نحوی مرتبط با فلسفه اسلامی است.

وی افزود: دومین جریان مورد اهمیت مرتبط با فلسفه اسلامی در غرب، جریان فلسفه تحلیلی است که مباحث منطقی و زبانی را پیگیری می‌کنند و امروزه فعالیت آنها بیشتر بر فلسفه ذهن متمرکز است. در این راستا قابل ذکر است آن چیزی که فلسفه صدرایی بر آن متمرکز است هویت شخصی و ذهن‌گرایی و ادراک است.

رکود فلسفه در اسپانیا

کروز با بیان اینکه سومین جریان هم، زبان‌شناسی است که زبان‌های غربی را بررسی می‌کند، افزود: من با جریان فلسفی در اسپانیا شروع می‌کنم که میراث قوی عربی دارد، زمانی که مسلمین اندلس را فتح کردند و بعد از آنجا رفتند مسیحیان تلاش کردند میراث عرب‌ها را حذف کنند و این وضعیت چند قرن به طول انجامید، ولی از قرن بیستم تلاش‌هایی برای تحلیل فلسفه اسلامی و فرهنگ عربی صورت گرفت.

کروز با بیان اینکه بسیاری از کسانی که مشتاق به فلسفه اسلامی در فضای اسپانیا بودند، افراد مؤمنی مانند کشیشان و ... بودند، افزود: این ماجرا تا امروز تداوم دارد و همین سبب شده تا ما بتوانیم ارتباط خوبی با محققان فلسفه اسلامی در فضای اروپا پیدا کنیم و بنده در کنفراسن‌های علمی آنان حضور زیادی داشته‌ام.

این پژوهشگر فلسفه اسلامی تصریح کرد: فلسفه اسکولاستیک (اخلاق‌گرایی اقتصادی) در غرب مدتی کنار نهاده شده بود ولی مجداد شروع شد و به تبع آن، بازگشتی به فلسفه اسلامی هم انجام شد؛ در این مواجهه، عمدتا به فلسفه مشایی پرداخته شد و طبیعتا این گروه، مخالفت قوی با ملاصدرا و سهروردی داشتند و آنان را فیلسوف تلقی نمی‌کردند. البته تحقیقاتی روی کسانی مانند ابن رشد و ابن عربی صورت گرفت که از نظر جغرافیایی اسپانیایی محسوب می‌شد.

وی افزود: کروز هرناندز جزء اولین کسانی بود که به فلسفه اسلامی و فکر اسلامی پرداخت و کتابی در سه جلد نوشته است. اولین جلد آن فلسفه اسلامی تا قرن 12 در غرب است و جلد سوم به تاریخ تفکر از قرن 5 تا دوره معاصر می‌پردازد. اهمیت آن این است که از اندیشمندانی مانند ملاصدرا و سهروردی و سبزواری و دیگران سخن گفته است. بنابراین وی اولین شخصیتی است که به فضای فلسفه اسلامی به صورت خاص در اسپانیا ورود کرده است.

کروز بیان کرد: به عقیده بنده پژوهش‌های فلسفه اسلامی در اسپانیا به دو جریان تقسیم می‌شود؛ اول جریان دانشگاه مادرید، آقای رافائل رودریگز در این دانشگاه به فلسفه اسلامی می‌پردازد گرچه تنها به فلسفه مشاء توجه دارد. دومین جریان هم به دانشگاه گرانادا اختصاص دارد و استاد بنیتو سردمدار این جریان است و به تحقیق در مورد شخصیت‌های عرفانی و فلسفی می‌پردازد. گروه مادرید، ملاصدرا را فیلسوف نمی‌دانستند ولی جریان دوم ضمن اینکه مباحث عرفانی ملاصدرا را جذاب می‌دانند ولی باز او را فیلسوف نمی‌دانند. از منظر اینها فارابی و ملاصدرا شخصیت‌های فلسفی ایرانی شناخته می‌شوند. بنابراین وضعیت پیچیده برای کسانی است که شخصیت صدرا برای آنان جذاب است.

تلاش برای معرفی ملاصدرا

کروز تصریح کرد: پرفسور دینانی در سال 2000 در کنفرانسی در اسپانیا در مورد فارابی سخنرانی داشت و تجربه بدی در مورد دیدگاه فلاسفه علاقه‌مند به مشاء در اسپانیا داشت و از اینکه نسبت به ملاصدرا شناخت مناسب ندارند ناراحت بود لذا ما برای تبلیغ نگاه صدرایی، مجله‌ای را به زبان اسپانیولی منتشر می‌کنیم.

وی اضافه کرد: در دهه‌های 80 و 90 کتب فراوانی درباره فلسفه اسلامی در اسپانیا منتشر  و همچنین دوره‌های آموزشی فراوان برگزار شد و حتی دوره‌هایی به زبان عربی، ولی امروزه در عرصه فلسفه در اسپانیا با بحران روبرو هستیم؛ تقریبا تمامی متفکران یا بازنشسته شده یا از دنیا رفته‌اند.

وی افزود: آقایان هرناندز و لومبا از دنیا رفتند و خلایی در این عرصه ایجاد شد به همین دلیل دانش‌پژوهان خیلی علاقه‌مند به پیگیری مباحث فلسفی نیستند. ضمن اینکه زبان عربی برای آنان بسیار دشوار است و کسانی که می‌خواهند مباحث عرفانی و فلسفی را دنبال کنند با لغات دشوار روبرو می‌شوند.

کروز بیان کرد: البته سال قبل، 5 تز دکتری در مورد ملاصدرا در غرب نوشته شد؛ درباره همه جریانات فلسفی اسلامی در فضای انگلیسی زبان کتاب منتشر شده است و ابن سینا محور همه این تزها است و همه کسانی که در فلسفه ذهن تحقیق می‌کنند روی برهان ابن سینا متمرکز شده‌اند ولی در فضای اسپانیایی‌زبان که پیشگام در این زمینه بود با رکود مواجهیم.

تلاش‌های علمی در مکزیک بر روی ذهن حیوانات

وی با بیان اینکه فلسفه اسلامی در اروپا به زبان‌های آلمانی، انگلیسی، فرانسوی و اسپانیایی مورد توجه بود ولی در اسپانیا، شاهد خلا هستیم، اظهار کرد: امروزه کارهایی که در دانشگاه مکزیک انجام می‌شود، شامل تحقیقات عالی در فضای ذهنیت در حیوانات است و در آرژانتین هم کارهای خوبی در حال انجام است هم در فضای زبان‌شناسی و هم فلسفه ذهن. در برزیل هم کارهایی در حال انجام است.

کروز بیان کرد: در ابتدای قرن 20 رویکرد به فلسفه اسلامی، انتقادی بود ولی به تدریج کمتر شد گرچه هنوز هم وجود دارد، مثلا یکی از اندیشمندان مسیحی مؤمن، مقالاتی منتشر کرده که انتقادی است. البته روش تحقیق و پژوهش در حال حاضر تغییر کرده است؛ بسیاری از دانشگاه‌هایی که مباحث فلسفه اسلامی را پیگیری می‌کنند دانشگاه‌های کاتولیک هستند و از لحاظ مالی و تبلیغی به این مباحث کمک می‌کنند.

وی گفت: البته عمدتا اینها وارد فلسفه ملاصدرا نمی‌شوند چون صدرا نگاه خاص خود را دارد همچنین زبان‌شناسی و لغات و ادبیات علمی خاص خود را دارد و شاید بتوان گفت این موضوعات مانع ورود فلسفه صدرایی به غرب است.

کروز بیان کرد: بیشتر کسانی که فلسفه سهروردی و صدرایی را دنبال می‌کنند دنبال روش‌های منطقی در داخل تفکر این فلاسفه هستند و به همین دلیل، از منظر آنان خیلی از مسائلی که در حلقه وین و برتراندراسل صورت گرفت توسط صدرا انجام شده است.

این پژوهشگر تصریح کرد: امروز در برخی مباحث مانند خودآگاهی، نمی‌توانند چیز زیادی متوجه شوند مگر با رجوع به تفکر سهروردی و به همین دلیل در اروپا در یکی دوسال اخیر، دو پروژه علمی درباره سهروردی و فلسفه او نوشته شده است.

کربن و خدمات علمی او

وی با بیان اینکه دو رویکرد به نگاه فلسفی کربن وجود دارد، تصریح کرد: کسانی که دشمن و کسانی که طرفدار او هستند. امروزه به صورت خاص در آرژانتین تقابل بین طرفداران کربن و مخالفان آن پدید آمده است؛ نقطه کانونی منتقدان در انتقاد به طرفداران کربن این است که آنها شهود را خوب درک نکرده‌اند همچنین دومین انتقاد این است که کربن با لغت‌شناسی آشنایی خوبی نداشته است.

وی تاکید کرد: بنده با اینکه پیرو کربن هستم ولی این مطلب را قبول دارم که کربن در زندگی خود مرتکب اشتباهاتی شد؛ البته نمی‌توانم تلقی کنم که گنون (منتقد کربن) هم نمونه کاملی است و مرتکب خطا نشده است؛ کربن منتقد مدرنیته بود و اینکه چرا سنت از دست رفت است ولی او هم تنها منتقد مدرنیته نبود و هایدگر هم این کار را کرد.

کروز گفت: ما معتقدیم انتقادات گنون نسبت به کربن آنقدر قوی نیست که میراث او را تحت تاثیر قرار دهد، معتقدم کربن برای کسی که می‌خواهد فلسفه اسلامی را در غرب درک کند یک پل محسوب می‌شود و کتب او درهایی را روی فلسفه اسلامی باز می‌کند. او برخی کتب عربی مانند روزبهان را اصلاح و تصحیح و خدمات زیادی کرده است.