پیامبران برای تبلیغ دین از گفت‌وگو و تعامل با مردم استفاده می‌کردند

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا مهدوی، عضو هیئت‌ علمی جامعةالمصطفی العالمیه، عصر امروز طی سخنانی در سومین پیش‌نشست علمی جشنواره بین‌المللی شیخ‌طوسی با موضوع «تعاملات بین ادیان و فضای مجازی» که به همت پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی برگزار شد، اظهار کرد: تعامل ادیان به معنای ارتباطات علمی، فرهنگی، کلامی، فلسفی، فقهی، اجتماعی، هنری و سیاسی با یکدیگر از طریق گفت‌وگو‌های حضوری و مجازی بین رهبران و پژوهشگران و تبادل کتاب‌ها، مقالات و نرم‌افزار‌هاست که نسبت به گذشته از رونق بیشتری برخوردار شده است، تا جایی که دولت‌ها برای تقویت ارتباطات با یکدیگر می‌کوشند از ظرفیت‌های ادیان استفاده کنند.

وی ادامه داد: از سوی دیگر، رهبران ادیان در شرایطی که مدرنیته مشکلات معنوی بی‌شماری برای بشریت ایجاد کرده است و انسان امروزی، به ویژه جوانان، با افسردگی‌های ناشی از دنیای مادی و صنعتی در تلاش برای برون رفت از پوچی و هیچ‌انگاری، به معنویت‌های کاذب روی آورده‌اند، تلاش دارند نقش و کارکرد دین را در پاسخگویی به نیاز‌های بنیادین انسان تبیین کنند. تعامل و همکاری ادیان با یکدیگر، ضرورتی ملموس‌تر برای ادیان به شمار می‌رود.

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدوی، درباره چگونگی تعامل و گفت‌وگوی ادیان با استفاده از ابزار‌های فضای مجازی و مزیت‌های گفت‌وگو‌های برخط، ابراز کرد: اگر بخواهیم موضوع فضای مجازی را در قالب فلسفی مورد توجه قرار دهیم، باید آن را در چارچوب مفهوم عین و ذهن مطرح کنیم. همان گونه که ذهن، بازتاب اعیان خارجی است، ولی فقط مانند آینه، وظیفه انعکاس را ندارد، بلکه از نمونه عینی می‌تواند بی‌نهایت اشکال بیافریند و به آن‌ها معنا ببخشد، دنیای مجازی هم تصویری دیگر از جهان عین و ذهن است و مهم‌تر اینکه همان گونه که تأثیر جهان ذهن بر رفتار‌های انسان به مراتب بیشتر از جهان عین است، زیرا محدودیت‌های جهان عین اجازه تأثیرگذاری‌های فراتر از محدودیت‌های زمانی و مکانی را نمی‌دهد، ولی جهان ذهن با هیچ محدودیتی در تأثیرگذاری بر افکار و اعمال انسان روبه رو نیست؛ فضای مجازی نیز در تأثیرگذاری بر باور‌ها و رفتار‌های انسان‌ها با هیچ محدودیتی روبه رو نیست و همین امر سبب ایجاد فرصت‌ها و تهدید‌های نامحدود بر رفتار‌های انسان می‌شود.

وی مهم‌ترین مفاهیم کلیدی این موضوع را تعاملات ادیان، گفت‌وگو‌های دینی، انفجار اطلاعات، فضای مجازی و جهانی شدن برشمرد و گفت: معنای تعامل، از معامله و نوعی بده و بستان بین دو و بیش از دو نفر است. در مفهوم تعامل، نوعی واپس نشینی طرفین از خواسته‌های خود نهفته و از نظر معنایی نزدیک به مصالحه است. البته تعامل بستگی به اینکه متعلقش چه باشد، می‌تواند از نظر بار معنایی متفاوت باشد. وقتی از تعامل ادیان سخن می‌گوییم، آنچه به ذهن ما متبادر می‌شود این است که ادیان دارای مشترکاتی هستند که می‌توانند فصل‌الخطاب تعامل باشند و از این جهت آیه «قل یا اهل الکتاب تعالوا الى کلمة سواء بیننا وبینکم ان الانعبد الا الله ولانشرک به شیئا ولا یتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون الله، فان تولو فقولوا اشهدوا بانا مسلمون»(آل عمران: ۶۴) مسیر تعامل ادیان را در اموری که می‌توانند مشترک بین ادیان باشند، فصل‌الخطاب تعامل ادیان معرفی می‌کنند.

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدوی در تشریح عنوان جهانی شدن ابراز کرد: جهانی‌شدن و جهانی‌سازی دو واژه‌ای هستند که از اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی به بعد وارد ادبیات سیاسی، جامعه شناسی، فرهنگی و اقتصاد شده است. هر چند تسامحاً این دو واژه، گاه به یک معنا به کار می‌روند، ولی کاملاً مشخص است که تفاوت ماهوی دارند؛ در حالی که جهانی شدن اشاره به فرایندی است که متعاقب انقلاب اطلاعات در جهان و درعرصه‌های اقتصاد، فرهنگ و جامعه شناسی وارد شده است و از آن به فرایند شکل‌گیری دهکده جهانی تعبیر می‌شود، جهانی سازی به مثابه پروژه‌ای است که کشور‌های صنعتی و به ویژه آمریکا برای همسان‌سازی فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و ایجاد هژمونی جهان، با استفاده از برتری تکنولوژی‌های ارتباطات، دنبال می‌کند.

فضای مجازی شبکه‌ای از باورهاست

استاد حوزه و دانشگاه در تبیین مفهوم فضای مجازی گفت: فضای مجازی همان گونه که می‌دانید، از دو بخش فضا و مجازی تشکیل شده است. فضا به آنچه تهی از مکان است، اشاره می‌کند و بیش از همه خالی بودن در آن متبادر به ذهن است و مجازی، نقطه مقابل حقیقی است که رابطه معناداری بین آن‌ها وجود دارد، ولی در فرهنگ امروزی، فضای مجازی شبکه گسترده جهانی است که شبکه‌های گوناگون رایانه‌ای در اندازه‌های متعدد و حتی رایانه‌های شخصی را با استفاده از سخت افزار‌ها و نرم افزار‌های گوناگون و با قرارداد‌های ارتباطی به یکدیگر وصل می‌کند. فضای مجازی فقط مجموعه‌ای از سخت‌افزار نیست، بلکه مجموعه‌ای از تعاریف نمادین است که شبکه‌ای از باور‌ها را در چارچوب داد و ستد رد و بدل می‌کند.

وی، در بخش دیگری از سخنان خود، به جایگاه تعامل دینی در قرآن کریم پرداخت و خاطرنشان کرد: آزادی در باورمندی به دین از نگاه قرآن مشهود است. بر اساس آیات قرآن کریم، پذیرش دین با اکراه و اجبار صورت نمی‌گیرد و اصولاً دینی را که انسان با اختیار و اراده عاقلانه خود انتخاب ننماید و او را مجبور به تن دادن به باور‌های دینی کنند، با خلقت و آفرینش انسان منافات دارد، زیرا خداوند اختیار و اراده را در سرشت و خلقت انسان قرار داده است؛ حال این انسان است که با حُسن انتخاب، مسیر هدایت را بر می‌گزیند یا با انتخاب ناصحیح، کفران نعمت اختیار و اراده را انتخاب خواهد کرد.

مهدوی ادامه داد: بدیهی است منظور از اختیاری بودن پذیرش دین، مجاز بودن از نظر تکلیفی نیست، بلکه لازمه تکوینی وجود انسان است، ولی همین مسئله نیز لوازمی بر آن مترتب است که در این باره می‌توان به گفت‌وگو و تعامل دینی اشاره کرد، یعنی پیامبران الهی برای تبلیغ دین باید به گفت‌وگو و تعامل با مردم بپردازند و آن‌ها را برای پذیرش دین قانع نمایند و اگر کسی قانع نشد، او را ملزم به پذیرش دین نکنند.

وی فرصت‌دهی به مخالفان اعتقادی به منظور دور شدن از تعصبات فکری را رویکرد دیگر قرآن در تعامل میان ادیان برشمرد و گفت: قرآن مسیر دور کردن مخالفان اعتقادی را از تعصبات کور و بدون دلیل، در تعامل و ایجاد تردید در هدایت یا گمراهی آنان می‌داند و به صراحت نمی‌گوید شما گمراهید و ما در مسیر هدایت. چنین لحنی در گفت‌وگو می‌تواند طرف مقابل را از تعصبات کور دور نماید و زمینه را برای تفکر و تدبر در اندیشه‌ها فراهم سازد. این روش بار‌ها در سیره انبیای الهی در قرآن بیان شده است. تعامل حضرت ابراهیم(ع) با بت‌پرستان، ستاره، ماه و خورشید پرستان و همراهی با آنان در بیان ضعف باور‌هایی که درباره خدایان داشتند و تعامل حضرت موسی(ع) با فرعونیان و ساحران در نارسایی اعتقادات آنان، نمونه‌هایی از روش‌هایی است که در قرآن در موضوع تعامل با دگراندیشان و غیرباورمندان به حقیقت بیان شده است.

سخنران این نشست علمی با بیان برخی خطابات قرآن درباره اهل‌کتاب اظهارکرد: آیات فراوانی در قرآن با خطاب به «یا اهل الکتاب»، «یا بنی اسرائیل» آغاز می‌شود که در این آیات نعمت‌های فراموش شده الهی به آنان گوشزد می‌گردد یا کفران نعمت‌های الهی یا تفاوت‌هایی که بین اهل‌کتاب وجود دارد، بیان می‌شود و در مواردی هم از آنان برای پذیرش مشترکات بین آنان و دین اسلام دعوت به عمل می‌آید، مانند آیه ۶۴ سوره آل‌عمران «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْا إِلَىٰ کَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَلَا یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ ۚ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ»، که توجه اسلام را به تعامل با سایرادیان نشان می‌دهد.

مدیر گروه شرق‌شناسی پژوهشگاه‌ بین‌المللی المصطفی در تشریح سیره پیامبر اسلام(ص) در شیوه‌های تعامل و گفت‌وگو با صاحبان و پیروان ادیان غیر از اسلام خاطرنشان کرد: سیره پیامبر اسلام(ص) در گفت‌وگو با افراد و جمعیت‌های خارج از اسلام را می‌توان از نظر زمانی به دو بخش پیش و پس از هجرت و از نظر نوع مخاطبین، گفت‌وگو با اهل‌کتاب و بت‌پرستان می‌توان تقسیم کرد و از نظر مبانی این گفت‌وگو‌ها، می‌توان به دو حوزه «قرآن» و «عقل و مشورت» اشاره کرد.

وی، گفت وگوی پیامبراسلام(ص) با اقوام و خویشان، گفت‌وگوی پیامبر اسلام(ص) با مردم یثرب در مکه، پیمان عمومی مدینه، تعامل ایشان با غیر مسلمانان (یهودیان بنی قریظه، بنی النضیر و بنی قینقاع)، تعامل پیامبر اسلام(ص) با مسیحیان نجران، تعامل حضرت(ص) با رهبران، پادشاهان و حاکمان دنیای آن روز از طریق ارسال نامه و دعوت به اسلام، صلح حدیبیه با مشرکان قریش و پذیرش وفود یا جمعیت‌های غیرمسلمان برای گفت‌وگو و تعامل در جهت تبیین اسلام، که در مسجدالنبی(ص) انجام می‌شد را نمونه‌هایی از تعامل نبی مکرم اسلام(ص) با پیروان دیگران ادیان عنوان کرد.

عضو هئیت علمی جامعةالمصطفی با اشاره به سیره معصومین(ع) در تعامل و گفت‌وگو‌های دینی با غیر مسلمانان، ابراز کرد: تعامل ادیانی در سیره امام علی(ع)، دوره امام صادق(ع) به عنوان دوره‌ای طلایی از تعامل، گفت‌گو و مناظرات با غیرهم‌دینان و غیرمسلمانان، به ویژه مادی‌گرایان و تعاملات دینی و گفت‌وگو‌های بین‌الادیانی در دوره حضور امام علی بن موسی‌الرضا(ع) در طوس با صاحبان و رهبران ادیان و مذاهب، از دیگر موارد می‌باشد.

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدوی، با اشاره به گفت‌وگو‌های ادیانی در سیره و سنت علمای دین، اظهار کرد: اصحاب امامین صادقین(ع) و گفت‌وگو‌های دینی با مخالفان و ملحدان، مناظره و تعامل شیخ مفید با قاضی عبدالجبار، مناظره و تعامل شیخ صدوق با یکی از ملحدین در مجلس امیر سعید رکن الدوله نمونه‌هایی از این دست به شمار می‌آیند.

وی، به تببین مطالبات دوازده‌گانه مقام معظم رهبری در حوزه فضای مجازی پرداخت و تصریح کرد: برخی از مطالبات ایشان مرتبط با موضوع اصلی این نشست است که عبارت است از؛ راه اندازی شبکه ملی اطلاعات، قوی شدن و اقتدار در فضای مجازی، حضور جریان ساز و تأثیرگذار در فضای مجازی، تشکیل هیئت اندیشه‌ورز در فضای مجازی، تبلیغ مفاهیم و معارف اسلامی در فضای مجازی و مبارزه با فکر، الحاد و نفاق در فضای مجازی از آن جمله می‌باشد.