فراز و نشیب‌های کنفرانس اسلامی آلمان با ۱۵ سال قدمت

به گزارش ایکنا؛ این کنفرانس در طول ۱۵ سال گذشته، فراز و نشیب زیادی را پشت سر گذاشته است و به نظر می‌رسد نتوانسته امیدها و انتظارات بسیاری از مسلمانان را برآورده کند. در این گزارش تلاش کرده‌ایم تا روند شکل‌گیری و نحوه عملکرد این رویداد را مورد بررسی قرار دهیم:

کنفرانس اسلام آلمان به ابتکار ولفگانگ شویبله، وزیر کشور وقت آلمان تشکیل شد. او در سخنرانی خود به مناسبت اولین کنفرانس اسلامی آلمان گفت: «اسلام بخشی از آلمان و اروپا است و مسلمانان بخشی از زمان حال و آینده ما هستند.»

مسئولان دولت وقت آلمان معتقد بودند که با تشکیل کنفرانس اسلامی، دولت و سازمان‌های اسلامی می‌توانند درک بهتری از شرایط یکدیگر داشته باشند. نخستین دوره کنفرانس اسلامی آلمان در سال ۲۰۰۶ بر نظم اجتماعی آلمان، نگاه قانون اساسی به مسائل مذهبی و زندگی روزمره مسلمانان متمرکز بود. در این دوره گروهی متشکل از ۱۵ سیاستمدار آلمانی و ۱۵ نماینده مسلمان درباره مسائل با یکدیگر به بحث و گفت‌وگو پرداختند.

بنا به اعلام سایت islamiq.de هشت ماه پس از تشکیل اولین دوره کنفرانس اسلامی آلمان، یعنی در تاریخ دوم ماه مه سال ۲۰۰۷، دومین دوره آن نیز برگزار شد. در این دوره، مطالعاتی جدی درباره زندگی مسلمانان در آلمان انجام شد و شرکت‌کنندگان درباره موضوعاتی مانند رابطه دین و دولت، جایگاه زن در اسلام و تدریس تعلیمات اسلامی در مدارس با یکدیگر به گفت‌وگو پرداختند.

همچنین در آستانه برگزاری این دوره از کنفرانس، اتحادیه‌های اسلامی آلمان «شورای هماهنگی مسلمانان» را تأسیس کردند که قرار بود همکاری با طرف آلمانی را تسهیل کند. این شورا از شورای مرکزی مسلمانان در آلمان، شورای اسلامی، اتحادیه اسلامی ـ ترکی «دیتیب» و اتحادیه انجمن‌های فرهنگی اسلامی تشکیل شده بود.

جالب است بدانید که این گروه تنها نماینده ۱۵ درصد از مسلمانانی بودند که در آن زمان در آلمان زندگی می‌کردند. با این اوصاف، در ماه دسامبر سال ۲۰۰۸، سومین دوره کنفرانس اسلامی نیز برگزار شد. در این دوره، وب‌سایت کنفرانس اسلامی آلمان مورد بهره‌برداری قرار گرفت. شویبله در آن زمان گفت: «این صفحه اینترنتی برای ۳.۴ میلیون مسلمانان مقیم آلمان و همه کسانی که خواستار کسب اطلاعات بیشتر درباره اسلام هستند، تأسیس شده است».

اعضای کنفرانس اسلامی همچنین مطالعاتی درباره جمعیت مسلمانان آلمان و کشورهای اسلامی در سراسر جهان انجام دادند که در بیست‌وچهارم آوریل سال ۲۰۰۹ منتشر شد.

آغاز اختلافات

هرچند به نظر می‌رسید که کنفرانس اسلامی آلمان در مسیر خوبی قرار گرفته است، اما یکباره همه چیز بهم ریخت. ابتدا شورای اسلامی از نحوه عملکرد کنفرانس اسلامی آلمان انتقاد کرد و از امضای توافقنامه‌های آن سر باز زد. از این‌رو، در سوم ماه مارس سال ۲۰۱۰، اعلام شد که نماینده این شورا اجازه ندارد در جلسات شرکت کند.

کمی بعد در ۱۲ آوریل همان سال، شورای مرکزی مسلمانان آلمان نیز از حضور در کنفرانس اسلامی استعفا داد. اعضای این شورا، تشکیل کنفرانس اسلامی آلمان را غیرکاربردی خواندند و تاکید کردند که در این کنفرانس شرکت نخواهند کرد. با این وجود، توماس دی مایزیر، وزیر کشور وقت آلمان که به عنوان متولی جدید کنفرانس اسلامی آلمان فعالیت می‌کرد، از اعضای کنفرانس خواست درباره موضوعات محوری مانند ارتقای انسجام اجتماعی، ایجاد درس تعلیمات اسلامی در مدارس، ادغام بیشتر مسلمانان در بازار کار، آموزش زبان آلمانی به امامان جماعت، مقابله با یهودستیزی و اسلام‌گرایی اقداماتی انجام دهند.

از این‌رو، در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۰،  دوره‌های زبان آلمانی به مدت سه سال برای امامان جماعت راه‌اندازی شد. همچنین وزارت آموزش و تحقیقات فدرال نیز، مراکزی را برای تدریس الهیات اسلامی در دانشگاه‌های اسنابروک و توبینگن تأسیس کرد و برای آن بودجه‌ای حدود ۲۰ میلیون یورو در نظر گرفت.

در واقع کناره‌گیری انجمن‌های مذهبی از کنفرانس اسلامی باعث تعطیل شدن آن نشد، بلکه اعضای دولت وقت آلمان، کنفرانس اسلامی جوانان را نیز در ۱۹ام فوریه سال ۲۰۱۱ تشکیل دادند تا به تصور خودشان، جوانان مسلمان و غیرمسلمان را به یکدیگر نزدیک‌تر کنند.

عملکرد ضداسلامی «هانس پیتر فردریش»

اما سوم مارس ۲۰۱۱، همه چیز را تغییر داد. در آن روز، هانس پیتر فردریش که به جای توماس دی مزیر به عنوان وزیر کشور آلمان منصوب شده بود، در نشست خبری در برلین گفت: «هیچ شواهد تاریخی، مبنی بر اینکه اسلام بخشی از جامعه آلمان باشد، وجود ندارد و صرفا یک سری از مسلمانان در این کشور زندگی می‌کنند.» این اظهارات با واکنش تند گروه‌های اسلامی در آلمان مواجه شد. آیمان مازیک، رئیس شورای مرکزی مسلمانان در آلمان که یکی از منتقدان وزیر کشور جدید بود، در پاسخ به فردریش گفت:«درباره ارجاع تاریخی اسلام و جهان اسلام در اروپا شواهد بسیاری وجود دارند.»

با وجود انتقادات زیاد، هانس پیتر فردریش خواستار تشکیل جلسات کنفرانس اسلامی آلمان شد و پیوسته بر مقابله با خشونت خانگی و ازدواج اجباری در میان مسلمانان تأکید کرد. همچنین نمایندگان دولت در کنفرانس اسلامی خواستار نظارت بیشتر بر عملکرد مسلمانان در آلمان شدند. آن‌ها مدعی بودند که هر روز بر تعداد مسلمانان افراطی افزوده می‌شود و امنیت آلمان را به خطر می‌اندازند. آن‌ها حتی از شهروندان آلمان خواستند که در صورت مشاهده موارد مشکوک به مسئولان مربوطه اطلاع دهند. این درخواست‌های عجیب، نمایندگان گروه‌های مسلمان در آلمان از جمله شورای مركزی مسلمانان و همچنین شورای اسلامی را به شدت ناراحت کرد.

اعضای این سازمان‌ها اعلام کردند که مسلمانان در تمامی سطوح با مشكلات و تبعیض‌های زیادی مواجهند. اعضای این دو گروه، با بیان اینكه دولت مشکلات مسلمانان را جدی نمی‌گیرد، از ادامه همکاری با کنفرانس اسلامی آلمان سرباز زدند. به گفته آن‌ها، دولت فدرال از سال ۲۰۰۹، بیشتر بر مسائل امنیتی متمركز شده و رسیدگی به مسائل و مشكلات مسلمانان در حاشیه قرار گرفته بود.  این انتقادات در حالی مطرح می‌شد که هانس پیتر فریدریش، وزیر كشور، نشست‌های كنفرانس اسلام در برلین را فوق العاده و سازنده توصیف می‌کرد.

بهبود شرایط

هرچند به‌نظر نمی‌رسید که نمایندگان دولت فدرال و اعضای جوامع اسلامی دوباره بتوانند با یکدیگر همکاری کنند، اما روی کار آمدن دوباره «توماس دی مایزیر» به بهبود شرایط کمک کرد. او در تاریخ هفدهم دسامبر سال ۲۰۱۳ به عنوان وزیر جدید دولت فدرال معرفی شد. از زمان روی کار آمدن او، رویکرد کنفرانس اسلامی آلمان نیز تا اندازه‌ای تغییر کرد. در سال ۲۰۱۴، کنفرانس اسلامی آلمان جلساتی برگزار کرد و به موضوعاتی مانند مراقبت از سالمندان مسلمان، حمایت از پناهجویان و همچنین رفاه کودکان و نوجوانان پرداخت.

بدین‌ترتیب، اعضای شورای اسلامی و شورای مرکزی مسلمانان نیز پذیرفتند که به جلسات کنفرانس اسلامی آلمان بازگردند. کنفرانس اسلامی آلمان در سال ۲۰۱۵ نیز تنها در حد برگزاری چند جلسه باقی ماند. در اواخر سال ۲۰۱۶، اعضای این کنفرانس، دهمین سالگرد تأسیس آن را جشن گرفتند. توماس دی مایزیر در این جشن گفت:«۱۰ سال از برگزاری کنفرانس اسلام آلمان می‌گذرد و اکنون اعتماد بیشتری میان دولت فدرال و جوامع اسلامی به وجود آمده و آگاهی درباره اسلام و مسلمانان افزایش یافته است.»

در سال ۲۰۱۷ نیز، اعضای کنفرانس در جلسات خود به موضوعاتی مانند مراقبت‌های معنوی برای بیماران، سربازان و زندانیان مسلمان پرداختند. با این وجود هنوز هم خبری از برگزاری کنفرانس اسلامی آلمان نبود.

برگزاری پس از وقفه چند ساله

 در مارس سال ۲۰۱۸، هورست زی‌هوفر به عنوان وزیر کشور فدرال معرفی شد. او پیش‌تر اعلام کرده بود که اسلام متعلق به آلمان نیست، بلکه مسلمانان متعلق به آلمان هستند. او همچنین خواستار ظهور اسلامی آلمانی بود!

هشت ماه پس از روی کار آمدن زی‌هوفر و با تأخیری طولانی، سرانجام چهارمین دور کنفرانس اسلامی در برلین برگزار شد. در این کنفرانس که با حواشی زیادی روبرو بود، هورست زهوفر، خواستار هم‌پیوندی بهتر مسلمانان در جامعه آلمان شد. او همچنین موضوع آموزش امامان در آلمان را مطرح کرد. از این‌رو قرار شد رشته تحصیلی الهیات اسلامی در دانشگاه‌های آلمان بیشتر از گذشته مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر این‌ها، او تأکید کرد که باید بر کمک‌های کلان مالی از خارج از آلمان، نظارت و کنترل بیشتری اعمال شود.

در سال ۲۰۱۹، دولت فدرال آلمان رویکرد جدیدی برای مساجد آغاز کرد. در همین ارتباط، زی‌هوفر اعلام کرد؛ به مساجدی که در سه سال آینده در پروژه ادغام اجتماعی شرکت کنند، مبلغ ۷ میلیون یورو اختصاص می‌دهد. براساس اعلام وزارت کشور فدرال؛ این بودجه در مرحله اول به ۵۰ مسجدی اهدا می‌شد که تا سال ۲۰۲۲ در حوزه ادغام اجتماعی در ایالت‌های مختلف آلمان فعالیت می‌کنند. جرقه این پروژه آزمایشی زمانی زده شد که هورست زیهوفر، در جریان کنفرانس اسلامی آلمان در سال ۲۰۱۸، خواستار ادغام بهتر مسلمانان در جامعه شده بود.

2020 و تمرکز بر آموزش امامان در آلمان

در سال ۲۰۲۰ نیز، کنفرانس اسلامی که به خاطر شیوع ویروس کرونا به صورت آنلاین برگزار شد، بر روی آموزش امامان در آلمان متمرکز شد. در این دوره، فضا به ویژه تحت تأثیر حملات مرگ‌باردر پاریس، نیس و ویانا قرار داشت که به گفته مقامات به وسیله اسلام گرایان تندرو صورت گرفته بود. شرکت‌کنندگان در این دوره درباره موضوعات مختلفی از جمله آموزش تعلیمات اسلامی در مدارس، آموزش امامان جماعت و استفاده از زبان آلمانی در مساجد به بحث پرداختند. همچنین در آوریل سال ۲۰۲۱ نیز اعضای کنفرانس اسلامی نتیجه تحقیقات مرتبط با مسلمانان آلمان را منتشر کردند. این تحقیقات زندگی مسلمانان در فاصله سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۰ را مورد بررسی قرار داده است و اطلاعات جامعی در ارتباط با جمعیت مسلمانان آلمان، ساختار انجمن‌های اسلامی، برنامه‌های مذهبی و زندگی روزمره مسلمانان ارائه داده است.

هر چند مسئولان دولت فدرال در دوره‌های مختلف مدعی بوده‌اند که کنفرانس اسلامی آلمان تأثیر بسزایی بر بهبود شرایط مسلمانان داشته است، اما بسیاری از منتقدان کنفرانس بر این باورند كه هیچ کدام از جلسات آن، دستاورد ملموسی در بهبود وضعیت مسلمانان و رفع مشكلات اساسی آن‌ها نداشته است و نگاه امنیتی مقامات دولتی، اجازه توجه به مسائل اجتماعی و فرهنگی را به برگزاركنندگان نمی‌دهد. به گفته آن‌ها رفتارهای تبعیض‌آمیز و ناعادلانه با مسلمانان هر روز در جامعه آلمان افزایش می‌یابد، بدون آنکه چاره‌ای برای آن اندیشیده شود.