قلم در توصیف منزلت امام رضا(ع) شکست می‌خورد
امام رضا(ع)، در دوره‌ای زندگی می‌کردند که به «عصر طلایی» معروف بود، زیرا مسلمانان در زمان او می‌توانستند از فضایل بسیار امام منتفع شوند. در این دوره بود که مراکز علمی متعددی تأسیس شد و تعداد بسیاری از گروه‌ها در مدارس مختلف با هر زبانی در تمام زمینه‌های دانش مشغول کار علمی و یادگیری بودند.
در زمان امام رضا(ع) سؤالات دینی و فقهی پدیدار شدند، همچنین انحرافات و بدعت‌هایی در اسلام در حال ظهور بود و امام رضا(ع) رهبری بودند كه از یک‌سو بايد پاسخ‌های تازه را ارائه می‌دادند و از سوی دیگر باید از مکتب شیعه دفاع می‌کردند و این امر جز از طریق داشتن یک جایگاه اجتماعی امکان‌پذیر نبود. فداکاری، آگاهی و تقوا صفاتی واضح در شخصیت امام رضا(ع) بود که بسیاری از دانشمندان با عقاید مختلف مذهبی آن را تأیید می‌کردند و برای تعریف و تمجید از شخصیت امام از عباراتی به شرح ذیل استفاده می‌کردند: «انسان بی‌نظیر زمان، دارای قلبی پرهیزکار، دارای فضایل بی‌شمار، در بین معاصران خود بی‌نظیر، دانشمند، توصیف‌ناپذیر، متقّی و متدین که به ثروت، موقعیت و مانند این‌ها اهمیتی نمی‌دهد.» از طریق این خصوصیات منحصربه‌فرد شخصی بود که امام در دوره مهاجرت اجباری به توس و اقامت در آن سرزمین، موفق به تبلیغ تعالیم ناب اسلامی، رعایت عملی حقوق بشر و الگویی برای مسلمانان شد.
امام رضا(ع) در سال 726 قمری به دنیا آمدند و 55 سال زندگی کردند. دورانی که امام رضا(ع) در آن قرار داشتند، نه‌تنها عصر ظهور فرقه‌های مختلف مذهبی و یا بی‌دینی بود، بلکه با خلافت و تصدی سه خلیفه عباسی مصادف بود. امام رضا(ع) موفق شدند از طریق کلمات قدرتمندی که همگی ریشه در اصول ناب آموزه‌های اسلامی داشتند انحصار فرقه‌های منحرف را بشکنند.
سویدی امام رضا(ع) را در کلمات زیر توصیف می‌کند: قلم در توصیف منزلت امام رضا(ع) شکست می‌خورد.
مرتبه عقلی امام رضا(ع)، نه‌تنها عقاید تکفیری را ریشه‌کن کرد، بلکه زمینه را برای جهشی تاریخی در آزاداندیشی، رهایی از اسارت دگماتیسم فکری و توجه به اعتدال و عقلانیت اسلامی فراهم آورد. مأموریتی که امام باید به انجام می‌رساند فقط از طریق داشتن شخصیتی که مورد ستایش تمام فرقه‌های مذهبی قرار گیرد، ممکن بود. شخصیت امام با تمام ویژگی‌های اخلاقی علی‌رغم خرابکاری‌های فراوان نه تنها درخشندگی خود را از دست نداد، بلکه به یک مخزن غنی برای هدایت افکار عمومی، آشکار کردن نقاط ضعف دولت و بی‌اعتبار کردن فرقه‌های نوظهور تبدیل شد و نهایتاً امام موفق به تبیین و تثبیت آموزه‌های واقعی اسلامی شدند.
رعایت حقوق مردم فقیر و همراهی با مستمندان
در مورد رعایت حقوق مردم فقیر توسط امام رضا(ع) نقل‌شده است که هر وقت سینی غذا برای حضرت می‌آوردند ایشان بهترین قسمت غذا را در همان سینی می‌گذاردند و به خادمان دستور می‌دادند آن را برای فقیران ببرند و سپس می‌فرمودند: خداوند متعال تغذیه انسان‌های گرسنه را راهی به‌سوی بهشت قرار داده است.
از ابن شهرآشوب نقل‌شده است كه امام رضا(ع) در خراسان تمام دارایی‌های خود را در روز عرفه به فقرا اهداء کردند و وقتی امام مورد انتقاد قرار گرفتند که ضرر بزرگی متحمل شدند، فرمودند: خیر، بلکه در این کار بسیار منفعت بود و شما هرگز نباید کاری را که برای پاداش الهی انجام داده‌اید، ضرر یا خسارت بدانید. یکی از ویژگی‌های شخصی امام رضا(ع) این بود که با نگهبانان و خادمان خود مصاحبت می‌کردند، زیرا از نظر ایشان ملاک، عمل صالح و فضایل اخلاقی بود. شیخ صدوق نقل می‌کند: یک‌بار امام رضا(ع) به یکی از بندگان سیاه اشاره کردند و فرمودند که این‌طور نیست که من بتوانم به دلیل وابستگی با پیامبر گرامی اسلام خودم را نجیب‌تر از این بنده سیاه بدانم مگر اینکه کار نیکویی انجام داده باشم که صلاحیت من را برای صالح‌تر بودن اثبات کند.
طبق اسناد معتبر، امام رضا(ع) ترجیح می‌دادند که علی‌رغم موقعیت خود به‌‌عنوان ولیعهد مانند نیاکان خویش یک زندگی ساده و معمولی داشته باشند، البته ایشان از انواع اقدامات عوام‌فریبانه پرهیز می‌کردند. در این زمینه شیخ صدوق نقل می‌کند: امام رضا(ع) در تابستان روی حصیر کاه می‌نشستند و در زمستان روی حصیر پشمی. لباس‌های ایشان ساده بود، اما وقتی در جمعی شرکت می‌کردند، جامه‌ای آراسته می‌پوشیدند. در این‌باره ابن شهرآشوب می‌گوید: سفیان ثوری به دیدار امام رضا(ع) رفت و آن حضرت لباسی آراسته داشت. سفیان ثوری به امام گفت که اگر لباس ارزان‌تری می‌پوشیدید بهتر بود. امام رضا(ع) از سفیان خواستند که لباس را لمس کند. در زیر لباس آراسته لباسی پشمی بود و سپس فرمودند: من لباس آراسته برای مردم و این لباس پشمی ضخیم را برای خدا می‌پوشم.
محقق اردبیلی نقل می‌کند: هنگامی‌که امام رضا(ع) وارد شهر مرو شد، مورد استقبال گرم مأمون خلیفه عباسی قرار گرفت. مأمون به امام پیشنهاد كرد خلافت را بپذیرد اما امام از پذیرفتن پیشنهاد امتناع كردند.
شخصیت علمی امام رضا(ع)
شیخ صدوق از ابراهیم بن عباس نقل می‌کند که گفته است من کسی را برتر از ابوالحسن (امام رضا) ندیدم. نه به کسی ظلم کرد و نه حرف کسی را برید و نه فقیری را ناامید کرد. او هرگز پاهای خود را در یک جمع دراز نکرد و خدمتکاران را لعنت نکرد. وقتی می‌خندید، اجازه نمی‌داد صدایش بلند شود. هنگام صرف غذا خدمتکاران خود را برای غذا دعوت می‌کرد. مدت کوتاهی می‌خوابید و نماز شب می‌خواند. وی با روحیه خوب با مردم رفتار می‌کرد و به‌طور ناشناس در شب‌های تاریک به مردم کمک می‌کرد.
شخصیت درخشان امام رضا(ع) از نظر رعایت حقوق بشر و جایگاه علمی، مذهبی چنین بود که هر دانشمندی با هر عقیده متفاوت مذهبی به آن اعتراف می‌کرد. امام رضا(ع) به رعایت حقوق خصوصاً کمک و احترام به فقرا و نیازمندان متعهد بود، زیرا او معتقد بود که شأن و منزلت انسان بر اساس نژاد، ملیت و مواردی از این قبیل نیست، بلکه تابعی از خداترسی، پرهیز از ظلم، نقض، بی‌عدالتی و پرخاشگری است. این پرهیزکاری برای ساختن جهانی زیبا‌تر از آنچه وجود دارد است؛ جهانی امن مبتنی بر عدالت، فداکاری و از خودگذشتگی.
طبق اعترافات علمای اسلام، امام رضا(ع) از نظر علمی دارای قد و قامت علمی بی‌نظیری بود. از آنجاکه امام رضا(ع) در دورانی زندگی می‌کرد که اطلاعات، دانش و دانشمندان از یک مرکز علمی به مرکز دیگر منتقل می‌شدند، ایده‌ها و نظریه‌های او در خارج از مرزهای دولت اسلامی منتشر شد. یکی از دلایل پافشاری مأمون در جهت همراهی با امام رضا(ع) تلاش برای حضور امام در جلساتی با دانشمندان بزرگ آن زمان به‌منظور به چالش کشیدن قامت علمی امام بود. امام رضا (ع) علی‌رغم مرتبه علمی بالا، صادقانه پروردگار خود را عبادت و پیوسته دعا می‌کرد. فضایل دینی و اخلاقی امام به‌قدری قابل توجه بود که انتظار نمی‌رود کسی فضیلت‌های مشابهی پیدا کند.
در روایتی از طبرسی، به برتری علمی امام رضا(ع) در مقایسه با علمای معاصر اشاره شده است. طبرسی می‌گوید: من شخصی برتر از امام رضا(ع) ندیدم، زیرا بسیاری از دانشمندان سؤالات خود را از امام می‌پرسیدند و پاسخ آن‌ها را دریافت می‌کردند و در مسائل پیچیده مردم به دیدار امام می‌شتافتند.
ابن هاجر عسقلانی یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان زمان خود، موقعیت علمی امام رضا(ع) را تأیید می‌کند و اصرار دارد که امام یکی از علمای دین است که از تباری اصیل برخوردار است.
یافی از مورخان و دانشمندان یمنی در کتاب خود می‌نویسد: امام رضا(ع)، امام قابل‌احترام از یک خانواده بزرگ و پاک و یکی از دوازده امام است و از شرافت بی‌شماری برخوردار است که عصاره اصلی شیعه است.
ذهبی، یکی از بزرگ‌ترین محققان حدیث‌شناسی (علم سنت) درباره امام رضا(ع) این‌گونه بیان می‌کند: امام رضا(ع)، شخصیتی منحصربه‌فرد از نظر دانش، دین‌داری و شرافت بودند، وی از صبورترین، ملایم‌ترین و مورد احترام‌ترین افراد قبیله بنی‌هاشم در زمان خود بود و از زمان جوانی صلاحیت صدور فتوا را داشتند. ابن حجر عسقلانی صلاحیت اولیه امام را برای صدور فتوا در مسجدالنبی که آن زمان مرکز علمی بود تأیید می‌کند.
محسن امین، فضیلت‌هایی را برای امام رضا(ع) از سه تن نقل می‌کند: اولین نقل از ابن عباس سلی یکی از شاعران و مورخان مشهور است. او می‌گوید که از امام رضا(ع) سؤالی پرسیده نشد که بدون جواب بماند و من کسی را در دنیا دانشمندتر از او نمی‌شناسم. مأمون با سؤالات مختلف امام را به چالش كشيد كه امام به همه آن‌ها پاسخ دادند. امام همه پاسخ‌ها را بر اساس آیات قرآنی می‌دادند. وی می‌افزاید: من مردی با فضیلت‌تر از امام رضا(ع) نمی‌شناسم و هیچ‌کس نباید حرف کسی را که ادعا می‌کند با امام رضا(ع) دارای منزلتی برابر است بپذیرد.
نقل دوم از ابن ماجه است که در مورد امام رضا(ع) می‌گوید: او سرور بنی‌هاشم است.
نقل سوم از ابی ضحاک است که توسط مأمون مأمور شد تا امام رضا(ع) را به خراسان بیاورد. او اظهار کرد: در طول سفر به خراسان به هر شهری که می‌رسیدیم، بسیاری از مردم از ما استقبال می‌کردند و سؤالات مذهبی می‌پرسیدند که توسط امام پاسخ داده می‌شد.
ابراهیم بن عباس، دانش عمیق و گسترده امام رضا(ع) را این‌گونه توصیف می‌کند: هر زمان سؤالی از امام رضا(ع) پرسیده می‌شد ایشان جواب می‌دادند و من هیچ‌کس را مانند او نمی‌شناسم نه در بین معاصران و نه از گذشتگان. مأمون با سؤالات مختلف امام را به چالش می‌کشید و امام به شکلی کامل و دقیق به آن‌ها پاسخ می‌دادند. به همین دلیل است که مأمون چندین بار اعتراف کرد که من کسی را عاقل‌تر از امام رضا(ع) روی زمین نمی‌شناسم.
ابن اثیر معتقد است که فضایل امام رضا(ع) بی‌شمارو از این نظر مانند پدرش است.
کیفیت دینی امام رضا(ع)
یکی از بارزترین خصوصیات امام رضا(ع) توجه کامل به خدا و زندگی مانند یک بنده مطیع است. قرشی معتقد است که مهم‌ترین جنبه شخصیت امام رضا(ع)، غرق شدن وی در خدا و در بندگی و اطاعت است. کسانی که امام رضا(ع) را دیدند یادآور این آیه قرآن شدند که می‌فرماید: مؤمنان کسانی هستند که فقط قسمت کوچکی از شب را می‌خوابند.
شبراوی اظهار کرد: امام رضا(ع) همیشه با وضو بودند و مداومت بر نماز داشتند. هر شب وضو می‌گرفتند، ذکر و دعا بسیار می‌کردند، مدت کوتاهی می‌خوابیدند و این روند را تا سپیده‌دم ادامه می‌دادند.
توصیف امام رضا(ع) توسط محافظ وی ابی ضحاک از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. ابی ضحاک نحوه عبادت امام رضا(ع) را این‌گونه توصیف می‌کند: من کسی را نمی‌شناسم که به‌اندازه ایشان تقوا داشته باشد. او وقت خود را به یاد پروردگار خود می‌گذراند و دلبستگی خاصی به خدا داشت.
دو نکته در مورد بندگی و طاعت امام رضا(ع) از اهمیت بالایی برخوردار است. اولاً، چندین نقل وجود دارد که تداوم امام بر دعا و نماز را چه در خانه و چه هر جای دیگری نشان می‌دهد. ثانیاً، امام هرگز اجازه نمی‌دادند مشاغل علمی و دوره‌های سخنرانی خللی در عبادت ایشان ایجاد کند.
نبهاتی فضایل اخلاقی امام رضا(ع) را این‌گونه توصیف می‌کند: او معدن دانش، عرفان و جوانمردی است. وی معتقد است که خداوند با خلق امام رضا(ع) خود را آشکار کرد. هیچ‌کس توانایی ندارد امام رضا(ع) را درک کند.
آیت‌الله نجفی مرعشی به نقل از شبراوی گفته است كه امام رضا(ع) خیرخواه، مورداحترام، متین و متدین بودند.
منبع: Darabinia. M., Hosini. H. & Heidari Gorji, M. (2018). Human Rights Observation and Scientific-Religious Stature of Imam Reza. Journal of Social Welfare and Human Rights. American Research Institute for Policy Developmen
انتهای پیام
