نگاه دین به گناه خودکشی

به گزارش ایکنا از هرمزگان، 19 شهریورماه مصادف با 10 سپتامبر روز جهانی پیشگیری از خودکشی است که هدف آن بالا بردن آگاهی همگانی و جهانی درباره خطرات و آسیب‌های خودکشی و پیشگیری از این اقدام است. برای بررسی این معضل اجتماعی از نگاه دین با یک استاد حوزه و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی استان هرمزگان به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید:

حجت‌الاسلام عباس فضلی، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، در خصوص حکم خودکشی در دین اسلام، اظهار کرد: قتل نفس نه‌تنها در اسلام بلکه در دیگر ادیان هم تقبیح و حرام شمرده شده است. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، خودکشی را بنا بر تعالیم همه ادیان و شرایع الهی حرام دانسته است.

وی افزود: فقیهان شیعه و اهل سنت نیز به حرمت خودکشی تصریح کرده و آن را از گناهان کبیره شمرده‌اند. (مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر ص 91) یهودیان فردی که خودکشی کرده است را در قبرستان خود دفن نمی‌کنند. مسیحیان خودکشی را در حکم قتل می‌دانند و از مراسم تدفین فردی که خودکشی کرده به شیوه معمول خودداری می‌کنند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان با اشاره به اینکه علت حرمت خودکشی تصرف در ملک خداست، تصریح کرد: از آنجا که حیات و ممات ما به اراده الهی صورت می‌گیرد، هرگونه دخالت در این امر تصرف عدوانی شمرده و به عنوان گناه کبیره محسوب می‌شود. هرچند آدمیان به گونه‌های مختلف مرگ را تجربه می‌کنند اما خودکشی چنان‌که از نامش پیداست نوعی جرئت و جسارت بر حکم خدا تلقی می‌شود.

خودکشی؛ تعرض به حقوق بازماندگان

فضلی ادامه داد: از طرفی خودکشی تعرض به حقوق بازماندگان است. چنان‌که فیلسوف معاصر انگلیسی، «برایان مگی» در کتاب «مواجهه با مرگ» می‌نویسد: «جان با خودکشی هم رابطه خوبی ندارد و تصورش بر این است که خودکشی برای اطرافیانش و کسانی که دوستش دارند، خیلی دردناک‌تر از این است که به مرگ تدریجی بمیرد. زخمی که خودکشی باقی می‌گذارد، عمیق‌تر است. زشت‌تر است. هیچ‌چیز به اندازه خودکشی قلب بازماندگان آدم را جریحه‌دار نمی‌کند. در نتیجه خودکشی در هر شرایطی تعرض به حقوق بازماندگان است. آدمی که خودکشی می‌کند، عوض اینکه تا آخرین لحظه به عزیزانش بچسبد و ولشان نکند، ترجیح می‌دهد، قبل از موقع، ترکشان کند. آن هم برای همیشه. این بدترین نوع طرد است. بقیه هم همین برداشت را دارند».

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به روایات و نگاه قرآن در نهی خودکشی، عنوان کرد: هرچند برخی مفسران آیه «لاتقتلوا انفسکم ان الله کان بکم رحیما» در سوره نساء را مربوط به دیگرکشی می‌دانند اما علامه طباطبایی به خاطر تعلیل به رحمت الهی، این نهی را شامل خودکشی و دیگرکشی می‌داند. همچنین بیشتر مفسران آیه «لاتلقوا بایدیکم الی التهلکه» در سوره بقره را حمل بر خودکشی کرده‌اند.

گناه خودکشی در روایات

 وی اضافه کرد: روایات دراین‌باره بسیار است. امام باقر(ع) فرمودند: «مؤمن به هر بلایی مبتلا می‌گردد و به هر مرگی می‌میرد جز خودکشی» و یا امام صادق (ع) خودکشی را موجب ابتلا به آتش دوزخ دانسته‌اند.

فضلی با بیان اینکه در قرآن از لحظه مرگ به لحظه یقین تعبیر شده است، اضافه کرد: در دو آیه به جای واژه موت کلمه یقین آمده است. خصوصاً در یکی از این آیات اشاره دارد که در آن لحظه پروردگار خود را عبادت کنید. چنان‌که به صورت کلی هم می‌فرماید در مواجهه با مشکلات آیه استرجاع یعنی «انالله و انا الیه راجعون» را بخوانید. اتفاقاً این امر دلالت می‌کند بر اینکه مرگ و زندگی ما به دست خداست اما فردی که دست به خودکشی می‌زند، تنها چیزی که لحاظ نمی‌کند امر الهی است و طبیعتاً با نوعی اضطراب و سختی مواجهه می‌شود.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان ادامه داد: بنابراین توصیه به یاد خدا بودن در هنگام مرگ، برای راحت جان دادن و تسلیم امر الهی شدن است حافظ شیرازی نیز در این خصوص گفته است:  «این جان عاریت که به حافظ سپرد دوست / روزی رخش ببینم و تسلیم وی کنم».

عاقبت مرگ خودخواسته

 فضلی در خصوص عاقبت فردی که دست به خودکشی و از بین بردن خود می‌زند، اظهار کرد: طبیعتاً کسی که به صورت معمول نمی‌میرد و مرگ خودش را رقم می‌زند، غیر از آن که امر خداوند را اطاعت نکرده است و موجبات ناراحتی بازماندگان را فراهم می‌کند، در برزخ و دوزخ نیز به عذاب الهی دچار خواهد شد.

وی تصریح کرد: یکی از مسائلی که مرا بسیار به اندیشیدن واداشته این پرسش است که فردی که چنین راهی را برای پایان دادن به زندگی‌اش انتخاب کرده چه تصوری از زندگی و عواقب آن دارد. واقعاً فردی که خودکشی می‌کند چه چیزی در سر می‌پروراند؟ از چه امری دلگیر است؟ چه عواملی او را به این راه کشانده است؟ پاسخ به این سؤالات سخت است. از این رو نباید پاسخ به تمام این موارد را به فردی که دست به خودکشی می‌زند، متوجه ساخت.

 این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: ضمن اینکه باید افراد جامعه را به امور پس از حادثه خودکشی آگاه کرد، لازم است اطرافیان فرد را از عواملی که زمینه‌ساز خودکشی است، بر حذر داشت. چرا باید یک جوان را در امور مختلفی چون تحصیل، ازدواج و شغل یاری نکرد تا دست به چنین عملی بزند؟ تصور می‌کنم ما باید نسبت به پاره‌ای از سنت‌های ازدواج و درس خواندن تجدیدنظر بکنیم.

فضلی در پایان  یادآور شد: به جوانان توصیه می‌کنم کتاب «درباره معنای زندگی» اثر ویل دورانت را مطالعه کنند که حکایت جوانی است که در آستانه خودکشی است و به نویسنده نامه می‌نویسد و راه‌حلی را طلب می‌کند. دورانت هم به صد نویسنده مشهور نامه جوان را ارسال می‌کند و از آن‌ها پاسخ می‌طلبد. این کتاب حاصل برخی از آن پاسخ‌هاست.