برابری شب قدر با هزار شب در کثرت منزلت آن است

حجت‌الاسلام عباس فضلی، دبیر انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌های هرمزگان و استاد حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا اظهار کرد: اینکه شب قدر چیست و چه اتفاقی در آن روی داده است یا برای ما می‌تواند رخ دهد، نیاز به واکاوی دارد.

وی افزود: ضرورت این بحث برای این است که انسان امروزی با انبوه اطلاعاتی مواجه شده که کنکاش در مفاهیم را با حساسیت بیشتری دنبال می‌کند. ما در جامعه‌ای به سر می‌بریم که انواع عقلانیت در آن به ظهور رسیده و تکنولوژی و صنعت مدرن به شدت افکار و اندیشه‌ها را دگرگون کرده، علوم مختلف با نگرش‌های متفاوت سر برآورده‌اند، فکر و فرهنگ توسعه یافته تا آنجا که هیچ امر یقینی و قطعی در جهان قابل پیش‌بینی نیست. به قول ماکس وبر از جهان امروز راز زدایی شده؛ بنابراین نمی‌توان به اندیشه‌های پیشین بدون تحلیل دل سپرد و بررسی آن‌ها امری اساسی است.

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: در مورد شب قدر ابتدا باید دریابیم که شب قدر پیش از نزول وحی بوده، چراکه خداوند در  قرآن می‌فرماید: «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْر» پس ظرفی به نام شب قدر بوده که مظروف یعنی قرآن در آن قرار گرفته است؛ بنابراین باید بپذیریم که در گذشته تاریخ و ادیان پیشین این امر وجود داشته است و آن‌ها از آن بهره برده‌اند. از چگونگی آن اطلاعات چندانی در دست نداریم و حداقل می‌دانیم که وحی رسانی و تجربه‌های دینی یکی از آن استفاده‌هاست. خصوصاً با این روایت که تاریخ پیامبران با سرنوشت بشر گره خورده است.

توصیف کمی و کیفی شب قدر در قرآن

فضلی خاطرنشان کرد: مراد از «قدر» ارزش و منزلت این شب است نه تعیین تقدیر و سرنوشت؛ از این رو خداوند پس از ذکر لیلةالقدر می‌فرماید: «وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْر» یعنی تو نمی‌دانی این شب چه شبی است یا دقیق‌تر اینکه باید دریابی که شب بزرگی است، یعنی «ما» به کار رفته در آیه سلبی نیست، تعجبی است.

وی ادامه داد: پس از آن خداوند در سوره قدر به یک ارزش افزوده اشاره می‌کند و آن «لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْر» است، یعنی توان فضیلت آن را بالا می‌برد. بیان رقم در قرآن برای توصیف کیفی است نه کمی؛ بنابراین مراد محاسبه ریاضی نیست که مثلاً برابر با 83 سال می‌شود. چنان‌که ما در مقام تأکید نسبت به امری می‌گوییم: «من هزار بار این مطلب را به شما گوشزد کردم» و یا مولانا می‌گوید: «صد هزاران فصل داند از علوم/ جان خود را می نداند آن ظلوم» بنابراین مراد از برابری شب قدر با هزار شب، کثرت ارزش آن بوده و مقایسه نیست.

دبیر انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌های هرمزگان عنوان کرد: شاید اینکه می‌گویند: «حضرت علی(ع) در هر شب هزار رکعت نماز می‌خوانده است» همین باشد و الا خواندن این تعداد رکعت نیازمند 17 ساعت پیاپی ایستادن بر سجاده است که از قدرت یک انسان خارج است. دیگر هزارها را هم باید به همین منوال توجیه کرد.

فضلی بیان کرد: یکی دیگر از خصوصیات شب قدر این است که فرشتگان و روح‌الامین فرود می‌آیند. چگونگی نزولشان را نمی‌دانیم ولی حداقل مراد این است که با پیامبر اسلام(ص) در بارش وحی همراهی می‌کنند. به گونه‌ای تجلی آن تجربه ناب و شاید دخیل در آن مواجید و مواریث هستند. حال در شبی که این افاضات و افادات رخ داده به ما گفته‌اند شما هم بیدار بمانید، شاید از این بارش و برکات اندکی هم نصیب شما شود و مهم‌ترین آن‌ها آشتی با خدا و آشنایی با تجلیات اوست.

انحصار نزول خیرات در یک شب مغایر با عدل الهی است

وی اضافه کرد: اما اینکه نزول خیرات را منحصر در یک شب بدانیم و آن را به تعیین سرنوشت بدل کنیم، خطایی فاحش است و با رحمت گسترده الهی منافات دارد. فلسفه اینکه شب قدر نامعلوم است شاید یکی همین باشد تا از انحصار خارج شود، نه فقط در ماه رمضان بلکه شامل ماه‌های دیگر سال هم بشود. چراکه محصور کردن تعیین سرنوشت به یک شب و گره زدن زندگی بشر به یک زمان معین دور از ذهن است.

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: بر فرض اگر کسی تمایل به این امر داشته باشد اما با مانعی رو به رو شود گناه او چیست؟ یا اینکه برای فردی، بیماری و حادثه‌ای رخ دهد و محروم از درک این لحظات شود؛ چگونه قابل توجیه است؟ یا اصلاً کسی در مجلسی حضور داشت و حالی به او دست نداد آیا ضرر کرده است؟ از طرفی همه آنچه می‌گوییم در مورد ما شیعیان است. دیگر مسلمانان و پیروان ادیان چطور؟ اصلاً آن‌هایی که به مکاتب آسمانی وابستگی ندارند چه وضعی برایشان متصور است؟ سرنوشت برای دیگران چگونه رقم می‌خورد؟

فضلی افزود: نفی این فروض و پرسش‌ها با عدالت و رحمت الهی ناسازگار است. چرا ما باید عرصه را بر آدم‌ها برای درک و بهره‌وری از فیوضات خداوند تنگ کنیم؟ مگر بخشش و رحمت خدا خاص ماست و فقط غضبش شامل دیگران می‌شود؟ باید از این تنگ‌نظری‌ها عبور کرد و عنایت و عدالت حق را گسترده دید.

وی در پایان یادآور شد: فرض عقلانی این است که برکات و خیرات خدا را منحصر در شب‌های قدر ندانیم و آن‌ها را در طول سال سرشار بدانیم تا هر کسی با هر مرامی و در هر جایی از آن بهره گیرد. که خداوند متعال خود در آیه 156 سوره اعراف فرمود: « وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ؛ و رحمت من همه موجودات را فرا گرفته است».