رفتار لرزه‌ای کوه‌ها از منظر قرآن
سعید مجتبی‌زاده، دکتری تخصصی مهندسی ژئوتکنیک لرزه‌ای در رابطه با رفتار لرزه‌ای کوه‌ها از منظر علم و قرآن توضیح داد.
سعید مجتبی‌زاده، دکتری تخصصی مهندسی ژئوتکنیک لرزه‌ای، در گفت‌وگو با ایکنا از زنجان، با اشاره به بررسی عملکرد عوارض توپوگرافی محدّب همچون کوه‌ها و تپه‌ها در برابر امواج مهاجم زمین لرزه، گفت: در قرآن کریم، تعابیر و مفاهیم پرمعنایی درباره آفرینش کوه‌ها ملاحظه می‌شود که به عنوان نمونه می‌توان به آیاتی از قبیل «وَأَلْقَى فِى الاْرْضِ رَوَاسِىَ أَنْ تَمِیدَ بِکُمْ وَأَنْهَاراً وَسُبُلا لَّعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ؛ و در زمین، کوه‌هاى استوارى قرار داد تا شما را نلرزاند و نهرها و راه‌هایى ایجاد کرد تا (به مقصدتان) راه یابید» (سوره نحل، آیه ۱۵) اشاره کرد.
وی با اشاره به آیات «أَلَمْ نَجْعَلِ الاْرْضَ مِهَاداً * وَالْجِبَالَ أَوْتَاداً؛ آیا زمین را محل آرامش (شما) قرار ندادیم؟! و کوه‌ها را میخ‌هایى (براى زمین)؟!» (سوره نبأ، آیه ۶ و ۷) و در جاى دیگر مى‌خوانیم «وَجَعَلْنَا فِیهَا رَوَاسِىَ شَامِخَات وَأَسْقَیْنَاکُمْ مَّاءً فُرَاتاً؛ و در آن، کوه‌هاى استوار و بلندى قرار دادیم و آبى گوارا به شما نوشاندیم» (سوره مرسلات، آیه ۲۷) و نیز آیه «وَأَلْقَى فِى الاْرْضِ رَوَاسِىَ أَنْ تَمِیدَ بِکُمْ وَبَثَّ فِیهَا مِنْ کُلِّ دَابَّة؛ و در زمین، کوه‌هاى استوارى قرار داد مبادا شما را بلرزاند (و آرامش را از شما بگیرد) و از هرگونه جنبنده‌اى روى آن منتشر ساخت» (سوره لقمان، آیه ۱۰) ادامه داد: البته موارد دیگری هم در قرآن پیرامون این موضوع وجود دارد، اما این آیات به خوبی نقش حائز اهمیت کوه‌ها را در برقراری آرامش زمین بیان می‌کند.
مجتبی‌زاده با بیان اینکه در این رابطه، پیشتر حقایق گوناگونی توسط محققان مختلف آشکار شده است، تصریح کرد: برای مثال کوه‌ها به عنوان یک شبکه نیرومند و سرتاسری موجب برقراری استحکام و سختی در پوسته زمین شده و نیروی جاذبه ماه و خورشید که باعث ایجاد جزر و مد و حرکات شدید در سطح آن می‌شوند را خنثی می‌کند همچنین کوه‌ها باعث متعادل‌سازی فشارهای درونی زمین شده که تخلیه نشدن مناسب آن منجر به ایجاد لرزش‌های شدید در پوسته زمین می‌شود.
دکتری تخصصی مهندسی ژئوتکنیک لرزه‌ای یادآور شد: کوه‌ها همانند لنگرهایی عمل می‌کند که فشارهای مثبت و منفی ناشی از طوفان‌های شدید را در خود ذخیره کرده و بدین ترتیب، یکنواختی سرعت چرخش زمین را تضمین می‌کنند علاوه بر آن کوه‌ها موجب چرخش مناسب هوای کره زمین شده و از بروز طوفان‌های شدید جلوگیری به عمل می‌آورد همچنین کوه‌ها موجب ایجاد اختلاف دما، تراکم ابرها و نزولات جوی شده و چرخه آب و هوایی کره‌ی زمین را متعادل نگه می‌دارد.
وی بیان کرد: دستاورد جدیدی که در مطالعات حاصل شد، آن است که حضور عوارض توپوگرافی محدّب همچون کوه‌ها و تپه‌ها، امواج مهاجم زلزله را به درون خود مکیده و حبس می‌کند، به‌گونه‌ای که موجب خنثی‌سازی اثرات مخرب ناشی زمین‌لرزه در سطح زمین می‌شوند. در این حالت، به دلیل اِمپدانس (اختلاف سختی) مصالح تشکیل‌دهنده عارضه نسبت به محیط پیرامون آن، با برخورد امواج لرزه‌ای به ریشه نگه‌دارنده کوه که از مصالح سبک با چگالی کم تشکیل شده است، بخشی از امواج مهاجم دچار انعکاس شده و با حرکت به سوی عمق زمین، از محیط خارج می‌شود و تأثیر آن بر سطح زمین به حداقل می‌رسد.
مجتبی‌زاده با اشاره به اینکه بخش قابل توجهی از امواج زمین‌لرزه به درون مصالح تشکیل‌دهنده کوه، تپه انکسار یافته و درون عارضه حبس می‌شود، گفت: در این حالت، مصالح تشکیل‌دهنده وجه میانی (ریشه کوه) مانند آینه‌ای عمل کرده که مانع از خروج آسان امواج از محیط عارضه می‌شود و با شکل‌گیری انعکاس متناوب در درون کوه، امواج لرزه‌ای با گذر زمان میرا شده و اثر مخرب آن از بین می‌رود.
این کارشناس در پایان گفت: این پدیده، اگرچه پیچیدگی الگوی پراکنش موج در درون عارضه را به صورت قابل توجه افزایش داده و سازه‌های احداث شده بر روی عوارض محدّب را تهدید می‌کند، اما از بروز خسارات ناشی از زمین‌لرزه بر زمین‌های هموار اطراف آن جلوگیری به عمل می‌آورد. با نگاهی به موقعیت شهر زنجان نیز ملاحظه می‌شود، در میان کمربندی از کوه‌ها استقرار یافته که می‌توانند به صورت چشم‌گیری امنیت لرزه‌ای آن را افزایش دهد.
انتهای پیام
