اسلام رسوم جاهلی درباره زنان را تعدیل کرد

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر قرآن حجت‌الاسلام والمسلمین هادی عباسی خراسانی، مدرس حوزه علمیه قم، صبح امروز، بیست و پنجم اردیبهشت‌ماه در قم برگزار شد.

عباسی خراسانی در این جلسه به تبیین آیات 238 و 239 سوره بقره پرداخت. خداوند متعال در این آیات می‌فرماید: «حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَى وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجَالًا أَوْ رُكْبَانًا فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَمَا عَلَّمَكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ؛ بر نمازها و نماز ميانه مواظبت كنيد و خاضعانه براى خدا به پا خيزيد پس اگر بيم داشتيد پياده يا سواره [نماز كنيد] و چون ايمن شديد خدا را ياد كنيد كه آنچه نمى‌دانستيد به شما آموخت». متن این جلسه را در ادامه می‌خوانید؛

پس از بیان آسیب‌ها و مشکلات خانوادگی و موضوع طلاق و وظیفه زن و مرد در برخورد با یکدیگر در این آیات شریفه وارد موضوع مهم دیگری، یعنی موضوع نماز و محافظت و مراقبت بر نماز می‌شود. می‌شود گفت به طور ضمنی و به دلالت التزامی ارتباط آیات شریفه قبل و این آیات در این است که اگر محافظت بر نماز داشتیم، از خیلی آسیب‌ها از جمله آسیب‌های خانوادگی محفوظیم، یعنی حفاظت بر نماز انسان را به یک مراقبت کامل می‌رساند.

امام صادق(ع) در روایتی فرمودند نماز طهارتخانه الهی است که انسان روزی پنج مرتبه خودش را در آن تطهیر می‌کند. بعد فرمودند: آیا کسی که پنج مرتبه خودش را شست‌وشو بدهد غیر طاهر است. پس دستور این آیه این است که باید بر این طهارتخانه الهی خصوصا نماز وسطی مراقبت داشته باشید. به لحاظ مفهوم، نماز وسطی یعنی نماز میانه یا نماز برتر و افضل. به لحاظ مصداق، در مورد «صلوه وسطی» احتمالات مختلفی مطرح است. یک احتمال این است نماز وسطی نماز ظهر و عصر است که بین نماز صبح و مغرب واقع شده است. یک احتمال دیگر این است که مقصود از نماز وسطی، نماز صبح باشد چون نماز صبح افضلیت دارد. معمولا انسان‌ها در دو نماز دچار آسیب می‌شوند یکی نماز ظهر و عصر که به دلیل گرفتاری کسب و کار از آن غفلت می‌کنند ویکی نماز صبح که در خواب هستند لذا این دو نماز آسیب بیشتری می‌بینند و به همین خاطر خداوند سفارش بیشتری نسبت به این دو نماز دارد.

نماز، واجب ترک‌نشدنی

نکته دیگر این است نماز از واجباتی است که ترک‌نشدنی است و در هر حالی باید به جا آورده شود لذا در آیه بعدی می‌خوانیم: «فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجَالًا أَوْ رُكْبَانًا فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَمَا عَلَّمَكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ». اهمیت نماز در این حد است که در روایات داریم اگر کسی منکر نماز شود منکر ضروری دین است و منکر ضروری دین در حکم ارتداد است. البته گاهی ترک نماز به جهت بی‌مبالاتی است که البته آن هم معصیت است ولی در حد ارتداد نیست.

این آیه بیانگر دستور نماز خوف است. نماز خوف نمازی است که رزمندگان در حال جنگ می‌خوانند. مثلا طرف در هنگام رزم است و اگر بخواهد نماز بخواند، دشمن حمله می‌کند. اسلام می‌گوید شما می‌توانید همینطور که راه می‌روید نماز بخوانید یا همینطور که سوار مرکب هستید نماز بخوانید؛ مثل کسی که دارد در دریا غرق می‌شود و می‌تواند همان‌جا با اشاره نماز بخواند. نکته دیگری که در این آیه وجود دارد این است که برای اشاره به نماز، تعبیر «ذکر الهی» اطلاق شده است. این نشان می‌دهد نماز یکی از مصادیق و برترین مصادیق «ذکر الهی» است.

مخالفت اسلام با رسوم جاهلی

در آیه بعد دوباره قانون دیگری درباره حقوق خانواده مطرح می‌شود و می‌فرماید: «الَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ»، یعنی مردانی که از دنیا می‌روند و همسرانی از خود بر جای می‌گذارند باید برای همسرانشان متاع و بهره‌ای را برای یک سال وصیت کنند. در زمان قدیم در میان امت‌ها رسم‌های مختلفی بود از جمله وقتی مردی مرحوم می‌شد خانم را با شوهرش دفن می‌کردند، گاهی اوقات طوری بود که حق ازدواج نداشتند یا بعضی اوقات زن را داخل خانه حبس کردند و زنان حق خروج نداشتند. اسلام همه اینها را تعدیل کرد. البته در آیات گذشته خواندیم که زنان باید عده وفات نگه دارند و در این مدت، نفقه زن بر ماترک مرد است.

در مورد این آیه دو نظر مطرح است؛ نظر اول اینکه این آیه توسط آیات قبل نسخ شده است. یعنی اول اسلام گفت مخارج یکسال زن را بدهید ولی بعدا گفت فقط مخارج زمان عده وفات یعنی چهار ماه و ده روز پرداخت شود. نظر ما این است که این دو آیه با هم منافاتی ندارد، یعنی حکم ایجابی عده چهار ماه و ده روز است ولی اگر شوهر سفارش کرد باید مخارج زن تا یکسال پرداخت شود. بعد آیه می‌فرماید اگر خود زنان از خانه شوهر خارج شدند و در حدود معروف حرکت کردند اشکالی ندارد.