به گزارش ایکنا، به نقل از پژوهشگاه شهید صدر، ششمین جلسه گفتوگو درباره آثار و اندیشههای شهید سیدمحمدباقر صدر با موضوع «بانکداری اسلامی از منظر شهید صدر» شامگاه 13 شهریور با حضور تاراس چرنینکو، اقتصاددان و اسلامشناس روس و علی سعیدی، عضو هیئتعلمی گروه اقتصاد اسلامی دانشگاه قم به صورت بر خط از صفحه اینستاگرام پژوهشگاه شهید صدر پخش شد.
سعیدی در سخنانی گفت: اثرات کار شهید صدر را در نظامهای بانکداری ایران و کشورهای دیگر ملاحظه میکنیم؛ این آثار باعث شده است تا ساختارهای بانکداری بدون ربا مبتنی بر عقود اسلامی شکل بگیرد و در برخی بانکهای بینالمللی و بویژه در سیستم بانکداری ایران با جرح و تعدیلات یا تکملههایی در حال پیادهسازی است.
وی افزود: نکته مورد نظر شهید صدر در بانکداری که در مقدمه «بانکداری بدون ربا» و همچنین مقاله «مبانی کلی بانک در جامعه اسلامی» در کتاب «اسلام راهبر زندگی» بر آن تأکید شده است، تمایز خیلی پررنگی بین «بانکداری اسلامی» و «بانکداری بدون ربا» است که در جزوهای جداگانه با عنوان «البنک اللاربوی» منتشر شده است.
سعیدی اضافه کرد: شهید صدر بحث درباره بانکداری را با تقسیم جامعه به جامعهای با حکومت اسلامی و غیر اسلامی شروع میکند و میگوید گاهی در جامعهای اسلامی قرار داریم که در آن بخشهای مختلف حکومت و اجزای جامعه، ارزشهای اسلامی را رعایت میکنند و ما میخواهیم از یک الگوی جامع اسلامی در عرصه اقتصاد صحبت کنیم که ساحتهای مختلف زندگی اقتصادی را مبتنی بر اندیشههای اسلامی ساماندهی کند. در این شرایط، بانکداری ما با اهدافی که در نظام اقتصادی اسلام طراحی شده و در کتاب اقتصادنا و مجموعه «اسلام راهبر» تصویری جامع از آن وجود دارد فعالیت خواهد کرد.
وی افزود: شهید صدر ادامه میدهد در مقابل زمانی در یک شرایطی قرار میگیریم که دست بسته هستیم و نظام حاکم بر جامعه، نظام اسلامی نیست؛ برای مثال در یک نظام سرمایهداری قرار گرفتهایم و بر تغییر کل نظام قدرت نداریم، حکومت در دست اسلامشناس نیست و معیارهایی که اسلام برای حکومتداری و تنظیم امور مسلمین تعیین کرده است، وجود ندارد؛ در این شرایط ما فقط میخواهیم در حد محدودی به صورت مستقل از سایر اجزای اقتصاد اسلامی دنبال یک نظام بانکداری باشیم که فقط شبهه ربوی بودن نداشته باشد. اسلام در همه شرایط برای انسان برنامه دارد، پس در این سطح نازل هم باید دنبال الگوی بانکداری بدون ربا باشیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه قم اظهار کرد: اما شهید صدر درباره آن سطح اول که ارزشهای اسلامی بر جامعه حاکم باشد، یک طرحواره را تحت عنوان مبانی کلی بانک در جامعه اسلامی که در مجموعه «اسلام راهبر زندگی» چاپ شده است مطرح میکند که اگر بخواهیم در یک نظام اقتصادی اسلامی، یعنی نظامی که شامل اجزای مختلفی هست، بانک را در نظر بگیریم، به طور طبیعی بانک باید از آن صبغۀ مکتبی ما و از آن جهتگیریهای مکتبی اقتصادی ما نشأت بگیرد و عرصه پولی اقتصاد را ساماندهی کند.
وی گفت: متأسفانه علیرغم اینکه شهید صدر تأکید میکند در یک نظام اسلامی باید دنبال چنین نوع بانکداری برویم، پس از انقلاب به این نکته توجه نشده و صرفا بحث بانکداری بدون ربا که برای جوامع غیراسلامی بوده مد نظر قرار گرفته است. شهید صدر برای این منظور تلاش میکند که با طرح بانکداری در نظام سرمایهداری، آن ویژگیهای مکتبی بانک را در نظام سرمایهداری شناسایی کند و بعد طرح خود را در زمینه بانک در جامعه اسلامی ارائه کند.
سعیدی بیان کرد: از نگاه شهیدصدر، دو عملکرد را میتوانیم برای بانک متصور شویم؛ نخست اینکه بانک به عنوان ارائه دهنده خدمات پولی و مالی در جامعه است؛ همانطور که بانکها خدمات پرداخت و دریافت و نگهداری وجوه را انجام میدهند. این خدمات اگر چه بخش عمدهای از کارهای بانک است، اما چون مبلغ و کارمزدی را در ازای کاری دریافت میکند، از حوزه بحث ما خارج است.
استاد دانشگاه قم تصریح کرد: بحث ما آنجاست که بانک میخواهد وظیفه اصلی خود یعنی تجمیع پولهای پراکنده، تبدیل کردن این پولها و وجوه پراکنده به سرمایه و بعد تخصیص این سرمایه به فعالیتهای اقتصادی را انجام دهد. شهید صدر اینجا هم دو حوزه را تفکیک میکند و میگوید یک وقت در همین نظام سرمایهداری، بانک کارکرد عینی خود را در تجمیع وجوه و تخصیص منابع به حوزههای مختلف اقتصادی بازی میکند و بهنوعی اعتبار خلق میکند و توزیع میکند، یک وقت هم نحوه پیادهسازی این عملکرد در جامعه است که اینجا حوزه مکتبی بانکداری در نظام سرمایهداری مشخص میشود؛ در جامعه سرمایهداری تنها محرک، پول و سود است؛ اینجا بانکداری در نظام سرمایهداری برای اینکه بتواند آن وظیفه عینی خود را برای تأمین مالی اقتصاد انجام دهد از گزاره مکتبی «انسانها فقط برای کسب سود فعالیت میکنند» استفاده میکند و میگوید که من برای این تجمیع وجوه و اختصاص آن به نیازهای مختلف سودی را هم به عنوان بهره پول پرداخت میکنم.
وی افزود: بانک از این طریق سعی میکند ارزشهای نظام سرمایهداری را در جامعه نهادینه کند و بعد همین عمل بانک باعث میشود که وجوه پراکندهای که به خودی خود سرمایه نیست و کاری از آن در عرصه تولید ساخته نیست جمع شود و در یک بانک قرار گیرد و به سرمایه تبدیل شود. اینجاست که آن بانک صاحب قدرت میشود و میتواند در اقتصاد تأثیرگذار باشد و پولها را به نحوی که صلاح میبیند تخصیصدهد. اگر این پولها را به یک صنعت، حرفه و فعالیت خاصی تخصیص دهد، سایر مشاغل و صنایع را محروم میکند و این قدرت در بانک تجمیع شده است و بانک با این کار خود سعی میکند جریان کلی اقتصاد را در جهت اهداف سرمایهداری جهتدهی کند.
سعیدی ادامه داد: شهید صدر میگوید در مقابل این وظیفه مکتبی که بانک در نظام سرمایهداری دارد میتوانیم یک سری وظایف دیگر را برای بانک در چهارچوب نظام اسلامی، در نظر بگیریم. اولین کاری که باید در بانکداری اسلامی اتفاق بیفتد این است که یک بانک دولتی شکل بگیرد که بتواند تمام این وجوه را در اختیار داشته باشد و اجازه ندهد که این دولت اقتصادی که ناشی از تجمیع وجوه است، مورد سوءاستفاده فعالان بخش خصوصی قرار گیرد که بعد آنها بخواهند به زعم خودشان و در راستای نظام سرمایهداری از این پولها استفاده کنند.
وی افزود: وقتی این پولها در قالب بانکی تحت اشراف و نظارت حکومت صالح اسلامی قرار گرفت، این حکومت به خاطر ویژگیهای ذاتی خود سعی میکند از این قدرت در جهت مصالح و منافع عمومی مسلمین استفاده کند. از طرف دیگر در نگاه اسلامی پرداخت یا دریافت چیزی با عنوان بهره یا سود، به عنوان ربا تلقی میشود و از لحاظ فقه اسلامی جایز نیست؛ این تجمیع وجوه و تخصیص آن به مصالحی که در جهت مصالح مسلمین است میتواند به دو صورت باشد؛ نخست اینکه بازار پولی را مبتنی بر نظام قرض الحسنه طراحی میکند و میگوید چون در نظام قرضالحسنه حکومت و بانک دولتی ارزش حقیقی پول را تضمین میکند، بنابراین نه به آن اضافهای پرداخت میشود و نه سود یا زیانی متوجه آن میشود.
استاد اقتصاد اسلامی گفت: روش دیگر این است که این وجوه به صورت سرمایهگذاری در پروژههای خاص به صورت مضاربه یا مشارکت، صرف شود بدین صورت که این وجوه در فعالیت اقتصادی خاصی سرمایهگذاری میشود و عایدیهای ناشی از آن فعالیت واقعی اقتصادی بین همه طرفها تقسیم میشود و بدینترتیب، بازار سرمایه اسلامی را طراحی میکند. طبق نگاه شهید صدر حتی این پول میتواند معاف از مالیاتهای شرعی، زکات و مانند اینها باشد؛ چون فرد به تعبیری میتوانست این پول را کنز کند و مشمول احکام زکات شود اما سپردهگذاری آن در بانک اسلامی باعث میشود این پول در اقتصاد گردش کند و آن مسأله اصلی که از کنز و احتکار اتفاق میافتد، منتفی شود.
وی افزود: بنابراین شهید صدر بازار پول مبتنی بر نگاه اسلامی را با نرخ بهره صفر و با اتکا به قرض الحسنه طراحی میکند و بازار سرمایه اسلامی را مبتنی بر فعالیتهای واقعی و پروژههای عینی با سود یا زیان مشخص و توزیع آن سود یا زیان بین دارندگان وجوه طراحی میکند.
انتهای پیام