خروجی سهم 45 درصدی امور فرهنگی از درآمد بقاع متبرکه چیست؟ / مردم رسانه امامزادگان باشند

به گزارش ایکنا، هنگامی که دین اسلام فراتر از مرزهای عربستان رفت و به صورت آئینی جهانی مطرح شد، ایران از اولین سرزمین‌هایی بود که آخرین دین الهی را با آغوش باز پذیرفت و اسلام رفته‌رفته در آن نهادینه شد. مردم ایران پس از گرویدن به اسلام برای پیامبر(ص) و خاندان مطهرشان احترام ویژه‌ای قائل بودند و بعدها که حکومت اسلام به دست سفاکان و ظالمانی افتاد که خاندان رسول اکرم(ص) را مورد آزار و تعقیب قرار می‌دادند، میزبان این خاندان مکرم شدند.

حضور فرزندان معصومین(ع) و امامزادگان واجب‌التعظیم در ایران تقریباً از زمان شهادت امام حسین(ع)‌ به بعد آغاز شد و پس از شهادت ایشان و به دلیل آزار دستگاه حاکم، به ویژه در دوران حکومت حجاج بن یوسف، بسیاری از فرزندان خاندان اهل بیت(ع) و امامزادگان که ایران را پناهگاهی امن و دارای مردمی عاشق خاندان پیامبر(ص) می‌دانستند، به این دیار آمدند.

با حضور فرزندان ائمه(ع) در ایران، به تدریج این سرزمین به محلی برای مبارزه و ایستادگی در برابر ظلم حکام بنی‌امیه و بنی‌عباس تبدیل شد. اولین قیامی که به رهبری یک از فرزندان ائمه(ع) در کوفه آغاز شد و در ایران جریان پیدا کرد، قیام یحیی بن‌زید بود. یحیی فرزند زید شهید و نوه امام سجاد(ع) و معاصر با امام صادق(ع) بود که پس از شهادت پدرش، از کوفه به خراسان گریخت و با فراخواندن مردم علیه بنی‌امیه قیام کرد. البته این قیام سرانجامی نداشت و یحیی در جوزجان کشته شد، اما حضور وی در خراسان نشان‌دهنده تمایل و همراهی ایرانیان با خاندان معصومین(ع) بود.

علاوه بر مبارزه با ظلم و جور، ایرانیان در موارد متعددی امامزادگان را به منظور تبلیغ دین و ترویج احکام دینی برای حضور در این سرزمین دعوت می‌کردند. در مقطعی مردم کاشان خدمت امام باقر(ع) رسیدند و از امام درخواست کردند که برای آشنایی دین و احکام اسلام، فردی را اعزام کنند. امام باقر(ع) نیز فرزندشان، علی بن‌باقر(ع)، را که از عالمان دین بود، همراه آن‌ها به کاشان فرستادند و پس از اینکه ایشان به شهادت رسیدند، مزارشان به محلی برای حضور زائران تبدیل شد.

یکی از دلایل اقبال فراوان ایرانیان به مذهب تشیع، عشق به ائمه اطهار(ع) و میزبانی عاشقانه ایشان از فرزندان اهل بیت(ع) بود. بسیاری از مناطق ایران به ویژه سرزمین‌هایی همچون طبرستان و دیلمان از جمله بخش‌هایی بودند که مردم آن به شکل مستقیم شیعه شدند و حکومت‌هایی همچون علویان طبرستان و آل بویه در این مناطق شکل گرفتند.

حضور مبارک امام رضا(ع) نیز از دیگر دلایل بسیار تأثیرگذار در حضور امامزادگان و خاندان ائمه اطهار(ع) در سرزمین ایران بود. حضور امام رضا(ع) در ایران که با اجبار مأمون عباسی رخ داد، باعث شد تا بسیاری از فرزندان ائمه(ع) به ویژه فرزندان امام موسی کاظم(ع) برای دیدار و رسیدن به آستان یار روانه ایران شوند.

حضور امامزادگانی همچون حضرت فاطمه معصومه(س)، حضرت احمد بن‌موسی(ع) شاهچراغ، حضرت عبدالعظیم‌الحسنی(ع) و بسیاری از امامزادگان واجب‌التعظیم دیگر در ایران اسلامی بیانگر آن است که میزبانی ایرانیان از حدود 11 هزار امامزاده، سندی محکم و متقن مبنی بر ارادت ایشان به خاندان عصمت و طهارت(ع) است.

سال‌هاست که اولین روز از ماه ذی‌القعده در تقویم سال قمری، که همزمان با میلاد حضرت معصومه(س) است، تا روز یازدهم این ماه مصادف با روز میلاد امام رضا(ع) به عنوان دهه کرامت نام‌گذاری شده است و هر کدام از روزهای این دهه نیز نام‌‌های متعددی به خود گرفته‌اند. یکی از این مناسبت‌ها، نام‌گذاری روز پنجم ذی‌القعده به عنوان روز «تجلیل از امامزادگان و بقاع متبرکه» است. ایرانیانی که در طول تاریخ نشان دادند که به هیچ وجه از اهل بیت(ع) خاندان مکرمشان دست‌بردار نیستند و میزبانی هزاران امامزاده پاک و مطهر را در کارنامه درخشان خود ثبت کرده‌اند، امروزه بیش از پیش نیازمند بهره‌گیری از وجود مبارک این میهمانان نورانی و ظرفیت بقاع متبرکه این امامزادگان هستند تا با تبدیل این اماکن متبرکه به اقطاب فرهنگی بتوانند، همان‌گونه که با توسل به ایشان در طول تاریخ در برابر هجمه دشمنان و بدخواهان این مرز و بوم ایستادگی کردند، در مقابل هجمه‌های فرهنگی دشمنان و نیز معضلات و ناهنجاری‌های اجتماعی صف‌آرایی کنند.

تبدیل شدن بقاع متبرکه به قطب‌های فرهنگی، یکی از موضوعات بسیار مهمی است که مورد تأکید مقام معظم رهبری بوده است. با توجه به وجود نزدیک به 11 هزار امامزاده واجب‌التعظیم در کشور، ضرورت تبدیل شدن بقاع متبرکه به اماکن و اقطاب فرهنگی و نیز پرداختن به بایسته‌ها و موانع موجود بر سر راه دستیابی به این هدف باید بررسی و تبیین شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی بحرالعلوم، عضو هیئت علمی گروه تاریخ پژوهشکده حج و زیارت، در گفت‌و‌گو با ایکنا، در رابطه با بایسته‌ها و موانع موجود در زمینه تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی در کشور، با اشاره به منویات مقام معظم رهبری درباره ضرورت تبدیل بقاع متبرکه به اقطاب فرهنگی، اظهار کرد: اگر قصد داریم فرمایش مقام معظم رهبری در رابطه با تبدیل بقاع متبرکه به بقاع فرهنگی را اجرا کنیم، صدا و سیما و سازمان اوقاف و امور خیریه کشور با توجه به ظرفیت فراوان اماکن متبرکه، نباید هیچ روزی از سال بیکار باشند و باید تمام وقت خود را مصروف معرفی بقاع متبرکه کنند.

وی افزود: امروز نزدیک به 11 هزار امامزاده در ایران وجود دارد که هر کدام از ایشان شخصیت ویژه خود را دارند و می‌توانیم به معرفی ایشان برای مردم بپردازیم. حتی اگر نیمی از این امامزادگان را نیز نمی‌شناسیم، اما بیش از نیمی از این بزرگواران شناخته‌شده هستند و اسامی و نسب ایشان در کتب انساب وجود دارد. متأسفانه رویکرد سازمان اوقاف بیشتر به تعمیر و بازسازی بقاع اختصاص دارد تا شناساندن آن‌ها به مردم. برخی مسئولان تصور می‌کنند که اگر بقاع متبرکه گنبد رفیع و کاشی‌‌کاری‌های زیبایی داشته باشد، به اقطاب فرهنگی تبدیل می‌شوند؛ در صورتی که در اشتباه هستند. امامزادگان و به طور کلی سادات که نزدیک به یک‌چهارم مردم ما را تشکیل می‌دهند، ظرفیتی علمی در کشورند که باید از این ظرفیت به خوبی استفاده کنیم. متأسفانه اغلب مسئولان هیچ‌گونه آشنایی با این ظرفیت‌ها ندارند.

عضو هیئت علمی گروه تاریخ پژوهشکده حج و زیارت تصریح کرد: بسیاری از مسئولان و کارکنان امور بقاع متبرکه امامزادگان را نمی‌شناسند و متأسفانه هیچ‌گونه برنامه‌ آموزشی و کلاس‌های آشنایی با بقاع نیز برای ایشان برگزار نمی‌شود. امروز بسیاری از اساتید و مورخان متبحر و نیز علمای علم انساب هستند که می‌توان از ظرفیتشان برای بالا بردن سطح دانش مسئولان و کارکنان در بخش اماکن متبرکه استفاده کرد. سازمان اوقاف و امور خیریه و رسانه ملی وظیفه سنگینی در معرفی امامزادگان و بقاع متبرکه دارند که باید بدان عمل کنند. باید از مسئولان سؤال کرد که با درآمد بیش از 500 میلیارد تومانی از ضریح امامزادگان کدام کار فرهنگی و علمی را انجام می‌دهند؟ امامزادگان ما یادآور هجرت سادات، قیام علویان، نقبا، شرفا، علمای انساب، کتاب‌های انساب، جهاد، انقلاب، شهادت و ... هستند که باید درباره تمامی این موضوعات بحث و تبادل نظر شود و مردم را نیز آگاه کنیم. آیا تاکنون برنامه‌‌ای فرهنگی در مورد ظرفیت‌های فرهنگی بقاع متبرکه اجرا شده است؟

بحرالعلوم اظهار کرد: آن‌گونه که بیان شده، 45 درصد از درآمد امامزادگان و بقاع متبرک باید مصروف امور فرهنگی شود. حال خروجی این میزان از بودجه چیست و چه نمودی دارد؟ به یاد دارم که پیش از انقلاب اسلامی برخی به امام(ره) گفته بودند که شما با چه پولی قصد تشکیل حکومت اسلامی دارید؟ امام(ره) فرموده بودند که اگر اوقاف را به من بسپارید، با درآمد آن مملکت را اداره می‌کنم. اگر نیت واقفان در بقاع متبرکه انجام شود، فقر در کشور برچیده می‌شود. بنده طرح جامعی را برای بقاع متبرکه آماده کرده‌ام که طبق آن هر روز می‌توان یک نشست علمی در مورد سادات ایران برگزار کرد. صدا و سیما و سازمان اوقاف برای بهره‌گیری فرهنگی از بقاع متبرکه باید به شناساندن این اماکن نورانی به مردم از طریق برپایی نشست‌های تخصصی، تهیه مستندهای تلویزیونی و ... اقدام کنند.

وی بیان کرد: برای بهره‌گیری از ظرفیت بقاع متبرکه برای مثال می‌توانیم در هفته قوه قضائیه به معرفی سادات و امامزادگانی که قاضی‌القضات بودند بپردازیم یا در دهه فجر امامزادگانی را معرفی کنیم که رهبری قیام‌های شیعی را در برهه‌های مختلف تاریخی برعهده داشتند. مسئولان می‌توانند از همین 45 درصد بودجه فرهنگی بقاع متبرکه به بهترین وجه با به‌کارگیری بزرگان علم انساب و مورخان برای تبدیل امامزادگان به اقطاب فرهنگی استفاده کنند. برای مثال زمانی که امامزاده هلال(ع) آران و بیدگل کاشان را بدون هیچ‌گونه تحقیقی در نسب ایشان، فرزند امام علی(ع) معرفی و بدون اینکه 100 هزار تومان برای شناساندن این بزرگوار به مردم هزینه کنیم، مبلغ بسیار گزافی را هزینه ساخت و ساز در آنجا می‌کنیم، باید چه انتظاری از تبدیل شدن بقاع به قطب‌های فرهنگی داشته باشیم؟

عضو هیئت علمی گروه تاریخ پژوهشکده حج و زیارت گفت: تبدیل شدن بقاع متبرکه به قطب‌های فرهنگی با برپایی همایش و نمایشی به نام دهه کرامت و ... انجام نمی‌شود، بلکه باید با کار علمی که شامل معرفی امامزادگان، برپایی نشست‌های تخصصی علمی، تولید نمایش‌های مستند و ... است به این مهم دست پیدا کرد. امروز می‌توان برای زندگانی بسیاری از امامزادگان کشور مستندهای 20 تا 30 دقیقه‌ای تولید کرد که موجب شناساندنشان به مردم خواهد شد.

وی با بیان اینکه برای فرهنگی شدن اماکن متبرکه ابتدا باید آن‌ها را به خوبی شناخته و به مردم نیز بشناسانیم، اظهار کرد: اینکه بسیاری از امامزادگان شناخته‌شده را رها کرده و طرح جامع توسعه را برای امامزادگانی که نسب ایشان هنوز به اثبات نرسیده و در دورافتاده‌ترین نقاط قرار دارند اجرا می‌کنیم، نه‌تنها کار فرهنگی انجام نداده‌ایم، بلکه به فرهنگ توهین کرده‌ایم.

حجت‌الاسلام بحرالعلوم با بیان اینکه باید با به‌کارگیری رویکردی جدید، کاری کنیم تا اقبال مردم به امامزادگان بیشتر شود، تصریح کرد: ساخت و ساز و تعمیر و زیباسازی بقاع در جای خود امری بسیار پسندیده است، اما مسئله مهمتر شناساندن بقاع به مردم از طریق برگزاری نشست‌ها و کنفرانس‌های علمی، انتشار کتب مختلف و ... است.

همچنین، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد قطبی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان و مدیرعامل مرکز ملی نوآوری و خلاقیت اشراق، نیز در رابطه با میزان بهره‌گیری بقاع متبرکه کشور از ظرفیت فضای مجازی در دوران شیوع بیماری کرونا اظهار کرد: زمانی که از فرهنگی شدن امامزادگان در جامعه سخن می‌گوییم، باید چند کارکرد برای بقاع متبرکه تعریف شود. یکی از مهمترین ویژگی‌های امامزاده این است که در معماری شهری تجلی داشته باشد، یعنی از گنبد و سردر امامزاده گرفته تا ابنیه و ساختمان آن باید دیده شود.

وی با بیان اینکه نفس دیده شدن امامزادگان موجب ایجاد ارتباط معنوی مردم با این اماکن متبرکه می‌شود، گفت: بخشی از فعالیت‌های امامزادگان کشور مربوط به آئین و رویدادهای مختلف از جمله نماز جماعت، عزاداری‌ها، نماز جمعه و ... است. البته این برنامه‌ها در ایام شیوع بیماری کرونا تحت تأثیر قرار گرفته و ممکن است تعطیل شده یا بخشی از آن به فضای مجازی منتقل شده باشد.

قطبی با ذکر اینکه سومین کارکرد امامزادگان برای تبدیل شدن به اقطاب فرهنگی، خدمات مددکاری و اجتماعی است، افزود: این فعالیت‌ها شامل ایجاد صندوق قرض‌الحسنه، مؤسسات خیریه، خدمات بهداشتی و درمانی و ... می‌شود و هرچه چنین خدماتی در بقاع و امامزادگان ارائه شود، ضریب تأثیر و ارتباط آن‌ها با مردم نیز بیشتر خواهد شد. زمانی که سخن از پناه بردن به امامزادگان می‌شود، این پناه بردن گاهی از باب نیایش و دعاست و گاهی نیز از باب دستیابی به خدمات مختلف اجتماعی انجام می‌شود.

مدیرعامل مرکز ملی نوآوری و خلاقیت اشراق بیان کرد: خدمات اجتماعی و مددکاری در دوران کرونا نه تنها کاهش پیدا نمی‌کند، بلکه وسیع‌تر و با گستره بالاتری انجام می‌شود. یکی دیگر از میدان‌هایی که امامزادگان می‌توانند برای تبدیل شدن به قطب فرهنگی در آن فعالیت کنند، فعالیت‌های تبلیغی، ترویجی و آموزشی مانند برپایی کلاس‌های قرآنی و دینی و ... است. البته این امر نیز در دوران شیوع کرونا تحت تأثیر قرار گرفته و بقاع متبرکه می‌توانند از ظرفیت فضای مجازی برای اجرای این برنامه‌ها استفاده کنند.

وی تصریح کرد: در کنار فعالیت‌های تبلیغی، ترویجی و آموزشی، تولید بسته‌های رسانه‌ای نیز از جمله مواردی است که به فرهنگی شدن بقاع متبرکه کمک شایانی می‌کند. مدیران امامزادگان می‌توانند از لحظه لحظه حضور مردم در بقاع متبرکه و فعالیت‌های مختلفی که در امامزادگان انجام می‌دهند، بسته‌های تصویری رسانه‌ای تهیه و در فضای مجازی منتشر کنند. برخی امامزادگان در بهره‌گیری از فضای مجازی در دوران شیوع کرونا خوب درخشیدند و اقدامات خوبی انجام دادند، ولی واقعیت این است که غافلگیری بقاع متبرکه و مساجد در مواجهه با کرونا باعث شد تا امامزادگان و مساجد ما آمادگی لازم برای انتقال تمامی برنامه‌های خود به فضای مجازی را نداشته باشند که نبود آمادگی باعث شد تا بقاع متبرکه در برهه‌ای ناچار به تعطیلی جدی فعالیت‌های خود شوند، اما اندک اندک امامزادگان و مساجد آموختند که چگونه باید در فضای مجازی فعالیت و نیز به تولید بسته‌های رسانه‌ای و برپایی کلاس‌ در فضای مجازی اقدام کنند.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان با بیان اینکه امروز بقاع متبرکه موفق شده‌اند تا بالای 20 تا 30 درصد فعالیت‌های خود را به فضای مجازی انتقال داده و آن‌ها را اداره کنند، اظهار کرد: البته واقعیت امر این است که هنوز کارهای انجام نشده زیادی در فضای مجازی داریم که باید پیگیری و انجام شوند. بقاع متبرکه می‌توانند کمترین و کوچکترین فعالیت‌های خود را از طریق فضای مجازی به بیشترین جمعیت برسانند که این مسئله ظرفیت بزرگی است که متأسفانه از آن استفاده کامل و بهینه نکرده‌ایم.

وی در پایان با اشاره به اینکه نباید از ظرفیت فضای مجازی چه در دوران شیوع کرونا و چه پس از آن غافل شویم، گفت: اماکن متبرکه و امامزادگان می‌توانند دوره‌های آموزشی فضای مجازی را برای کارکنان و نیروهای خود برگزار کنند تا آنان بتوانند ضمن آشنایی با این فضا، از ظرفیت آن برای اجرای برنامه‌های مختلف به نحو احسن استفاده کنند. حتی مردم و زائران بقاع متبرکه نیز می‌توانند در قالب تولیدات رسانه‌ای از امامزادگان و اماکن متبرکه، از ظرفیت فضای مجازی برای معرفی و شناساندن امامزادگان استفاده کنند. امروزه مردم باید خود رسانه امامزادگان شوند و با نشر وسیع تولیدات رسانه‌ای خود در فضای مجازی، زنده بودن امامزادگان و بقاع متبرکه را نشان دهند.

گزارش از مجتبی افشار