چگونگی شکل‌گیری برخی نهادهای فمینیستی پس از انقلاب

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زیبایی‌نژاد، رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده، امروز، 22 تیرماه در اولین جلسه «نقد و بررسی جریان‌های فمینیستی در ایران پس از انقلاب»، گفت: جریانات فمینیستی تا سال 85 موفق بودند، ولی بعد از آن به علت رشد تکنولوژی و فضای مجازی و بورس شدن مسائل جدید اجتماعی به سراشیبی رفتند؛ گرچه بروز و ظهورهای جدیدی دارند.

وی با طرح این سؤال که چرا جریان فمینیستی در دهه 70 شکل گرفت و در دهه 60 ایجاد نشد؟ اظهار کرد: این مسئله به زمینه‌های اجتماعی باز می‌گردد؛ لذا تبیین و تحلیل این مسائل می‌تواند برای سنجش آینده و وضعیت‌های محتمل در مطالبات و وضعیت زنان به ما کمک کند.

زیبایی‌نژاد افزود: در اواخر دوره پهلوی، چند گروه از جمله سازمان زنان در زمینه مسائل زن و خانواده فعال بودند. کسانی مانند مهناز افخمی که مادرش بهایی بود، به وزارت رسید. با پیروزی انقلاب، طرفداران سلطنت که در مسائل زنان فعال بودند، یا مهاجرت کردند یا کسانی مانند فرخ پارسا اعدام شدند و برخی مانند مهرانگیز منوچهریان که در مجلس سنا بود، خانه‌نشین شدند.

رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه خواهران اظهار کرد: جریان دیگر فعال در اواخر دوره پهلوی، جریان چپ بود که به دو شاخه مذهبی و غیرمذهبی تقسیم می‌شود. جریان چپ مدافع عدالت با تفسیر سوسیالیستی بود که شاخص‌های جریان مذهبی، شامل مجاهدین خلق و حتی برخی خط امامی‌ها مانند بهزاد نبوی و ... می‌شد که گرایشات چپ داشتند و طرفدار دولتی شدن امور بودند.

وی افزود: یکی از دعواهای دهه 60، دعوای جریان راست و چپ در دوره نخست‌وزیری میرحسین موسوی بود که با گرایشات چپ او مخالف بودند. در چپ غیرمذهبی هم جریانات مارکسیستی مانند حزب توده، فدائیان خلق، مائویست‌ها و ... وجود داشتند.

وی با اشاره به کنفدراسیون دانشجویان خارج از کشور که از دهه 1330 تأسیس شد، افزود: از سال 1345 گروهی از زنان عضو کنفدراسیون، ضمن انتقاد از وضعیت زنان در ایران، کنفدراسیون زنان را که وابسته به این کنفدراسیون کلی بود، تشکیل دادند.

زیبایی‌نژاد اضافه کرد: از جمله اتفاقات مهم بعد از پیروزی انقلاب، موضع‌گیری امام درباره لایحه حمایت از خانوداه است؛ این لایحه در سال 1340 تأسیس و در سال 53 تکمیل شد؛ امام موضع تندی علیه این لایحه گرفتند و فرمودند اگر دادگاه‌ها با این قانون، زنان را طلاق دهند، حکمشان نافذ نیست و این زنان در حکم زن شوهردار هستند؛ در اوایل دهه 60 استفتایی از امام شد و ایشان فرمودند دادگاه‌ها براساس این لایحه حکم نکنند.

موضع امام در مورد حجاب

زیبایی‌نژاد با بیان اینکه کسی مانند شیرین عبادی و مهرانگیز کار در دوره شاه در سیستم قضایی به عنوان قاضی فعال بودند، ولی بعد از انقلاب از مناصبشان کنار گذاشته شدند، تصریح کرد: در نیمه اسفند 57، تعدادی از بانوان به دیدار امام می‌روند و امام می‌فرمایند که زنان می‌توانند با رعایت حجاب وارد امور اداری شوند.

وی اضافه کرد: روز 17 اسفند یعنی یک روز مانده به روز جهانی زن، میتینگی از سوی زنان در دانشگاه تهران در مخالفت با حجاب اجباری ایجاد می‌شود؛ اتفاق جالب این ماجرا آن است که گروهی، فمینیست‌های آمریکا را فعال کرده و تظاهرات هزار نفری جلوی سفارت ایران در آمریکا راه می‌اندازد. همچنین در فرانسه هم اقدام مشابهی تکرار و قرار می‌شود که گروهی برای مذاکره به ایران بیایند و نگذارند که حجاب اجباری شود.

وی اضافه کرد: بعد از انقلاب، گروه‌های چپ اعم از مذهبی و غیرمذهبی، اساساً مسئله زن را مسئله نمی‌دانستند. در دهه اول انقلاب تقریباً مسئله زنان مطرح نیست و نه جریان انقلابی و نه غیرانقلابی در این زمینه فعالیت شاخصی ندارند. به همین دلیل، تعدادی از زنانی که دانشجوی عضو کنفدراسیون بودند، با جریانات فمینیستی آمریکا و اروپا آشنا شدند و تلاش کردند تا از داخل تظاهرات راه بیندازند و از بیرون فشار بیاورند.

زیبایی‌نژاد تصریح کرد: در سال 59 با تأکیداتی که امام برای الزامی شدن حجاب در ادارات دارند، سفارتخانه ایران در کشورهای اروپایی اطلاعیه می‌دهد که کسانی که می‌خواهند گذرنامه بگیرند، باید عکسشان حجاب داشته باشد؛ این موضوع باعث ناراحتی زنان چپ‌گرای اروپا می‌شود و حتی مجمع زنان مقیم آلمان به دنبال این مسئله ایجاد می‌شود.

وی ادامه داد: تشکل‌های فمینیستی بعد از انقلاب از سال 59 ایجاد شد و در حوزه نشر هم اولین اثر مهم آنان در سال 61 منتشر شد. آذر طبری، ناهید یگانه و هاله افشار، مقالاتی نوشتند که در قالب کتابی به عنوان اولین اثر منتشر شد. اینها اسلام را مردسالار می‌دانند و اینکه زن در دید اسلام، زیر سایه مرد است.

وی افزود: در سال 1363، گلناز لاجوردی بعد از اعدام پدرش که بهایی و مرتبط با اسرائیل بود، به خارج کشور مهاجرت کرد و در سال 69، بنیاد پژوهش‌های زنان ایران را ایجاد کرد که پل اتصال فمینیست‌های داخل و خارج کشور است و تاکنون 30 کنفرانس برگزار کرده‌اند. مهناز افخمی هم جذب احسان یارشاطر از بهائیون شد که پدر او هم بهایی بود؛ یارشاطر همان کسی است که دایرة المعارف ایرانیکا را تدوین کرد.