ایکنا گزارش می‌دهد؛
چه کسی کوله گردشگران خارجی را از مِهر محرم پر می‌کند/ چالش‌های گردشگری محرم
گروه جامعه ــ ماه محرم به عنوان یکی از تاریخی‌ترین و دینی‌ترین رویدادها، آیین‌های خاصی در استان‌های مختلف ایران دارد. این گستره زمانی از سویی و مراسم قومی و جغرافیایی ویژه آن از سوی دیگر می‌تواند به منزله یکی از ظرفیت‌های مناسب در گردشگری مذهبی محسوب شود، به شرط آنکه مسئولان عزمی برای بهره‌برداری داشته باشد.
به گزارش ایکنا؛ امروزه گردشگری مذهبی به عنوان یکی از شاخه‌های گردشگری جهان مطرح می‌شود و برای آن اصول و ساختار‌هایی تعیین شده تا بتوان این نوع گردشگری را با اصول علمی جدید به‌روز کرده و ضمن فراهم کردن شرایطی برای حداکثر بهره‌برداری معنوی گردشگران، از آن به عنوان یک منبع درآمد استفاده کرد.گردشگری مذهبی با ظهور اسلام به وسیله سفر معنوی حج آغاز و سپس با زیارت اماکن مقدسه دیگر مانند قبور مطهر ائمه(ع)، اصحاب و شهدای اسلام و یا مساجد و اماکن دیگر ادامه یافت؛ این نوع گردشگری که امروزه میلیون‌ها مسافر مسلمان و حتی غیرمسلمان را راهی سرزمین‌های اسلامی مانند عربستان، ایران، عراق، سوریه، ترکیه، مصر و .. می‌کند، جایگاه خود را کاملاً تثبیت کرده است، اما گونه‌ای دیگر از گردشگری نیز وجود دارد که ویژه آیین‌ها و مراسم خاص مذهبی است، این نوع گردشگری نیز در مذاهب گوناگون وجود داشته و هر سال در زمان برگزاری این آیین‌ها گردشگران زیادی از سراسر جهان برای بازدید به محل برگزاری آن‌ها سفر می‌کنند. بسیاری از کارناوال‌های مسیحیان در روز‌هایی مانند عید پاک یا کومبه میلای هندوان (غسل همگانی) در هندوستان از جمله آیین‌هایی هستند که گردشگران سایر ادیان را برای بازدید از این مراسم جذب می‌کند.
یحیی جهانگیری سهروردی، معاون بین‌المللی دانشگاه مذاهب اسلامی، معتقد است که گردشگری مذهبی، فارغ از مذهب، باور و اعتقادات شخصِ علاقه‌مند، به دیدن مکان‌ها، آیین‌ها و مناسک مذهبی اطلاق می‌شود. همان گونه که در ابتدای این گزارش اشاره شد، پیوند دادن یک سفر معنوی با کسب درآمد یکی وجوه گردشگری مذهبی به ویژه گردشگری آیینی است؛ عربستان سالیانه از سفر حج ۱۲ میلیارد دلار درآمد کسب می‌کند و پس از صنایع نفت سومین منبع مالی برای این کشور محسوب می‌شود. این در حالی است که درآمد ایران در تمامی حوزه‌های گردشگری سال گذشته به ۱۲ میلیارد دلار رسید و به دلیل نبود حساب‌های اقماری میراث فرهنگی هنوز مشخص نیست که درآمد گردشگری مذهبی چه سهمی از کسب این ۱۲ میلیارد دلار داشته است.
اگر در آیین حج تنها مسلمانان اجازه حضور دارند، آیین‌های دیگری نیز در دین اسلام وجود دارد که می‌تواند گردشگران زیادی را به خود جذب کند، به گفته جهانگیر سهروردی، طی ماه مبارک رمضان در کشوری مانند ترکیه که عموماً ضریب گردشگری با کاهش مواجه می‌شود، کشور مذکور با تدابیر و ابتکار خاص و البته خلاقیت و نوآوری، موفق به جذب گردشگران بسیاری می‌شود.
در ایران آیین‌های بی‌شمار مذهبی زیادی وجود دارد که هریک از آن‌ها جاذبه‌هایی برای گردشگران داشته و این توانایی را دارد که از کشور‌های خارجی افرادی را برای بازدید از آن‌ها فرابخواند، از جمله این آیین‌ها، مراسم ویژه ماه محرم است که هر ساله به طور منظم در زمان خاصی در سراسر ایران برگزار می‌شود.
آقاجانی و فراهانی‌راد در پژوهشی در رابطه با گردشگری مذهبی، آیین‌های محرم را یکی از عوامل پیش‌‌برنده گردشگری مذهبی دانسته و می‌نویسند که در ایران ماه‌های مختلف دارای اعیاد و روزهای عزا هستند که مسلمانان و ایرانیان برای هر کدام در هر منطقه از کشور مراسم و آئین خاص خود دارند که از جذابیت بسیاری برای گردشگران برخوردار است. مانند جشن‌های پیروزی انقلاب، جشن‌های نوروز، جشن‌های میلاد چهارده معصوم(ع)، جشن‌های مربوط به برداشت محصول و یا مراسم‌های ماه محرم و عزاداری برای امام حسین(ع)، عزاداری‌های وفات و شهادت چهارده معصوم(ع) این‌ها هر یک می‌توانند گردشگری مذهبی در ایران را به جلو هدایت کنند.
اهمیت گردشگری محرم
محمدابراهیم لاریجانی، مدیرکل دفتر بازاریابی و تبلیغات گردشگری وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، در گفت‌وگو با ایکنا؛ در این رابطه می‌گوید: هر رویدادی که به لحاظ تاریخی، دینی، فرهنگی، ملی و اسطوره‌ای در یک کشور به طور منظم برگزار شود، قابلیت جذب سایر فرهنگ‌ها و مذاهب را دارد. در کشور یکسری رویدادها داریم که برخی از آن‌ها مذهبی، برخی ملی و برخی نیز مانند رویدادهای ورزشی انسان‌ساز هستند، این‌ها اگر به درستی مدیریت شوند قابلیت جذب گردشگر دارند؛ از جمله این رویدادها محرم است که همزمان یک رویداد تاریخی و مذهبی بوده و در طول تاریخ، بخشی جدانشدنی از فرهنگ ایران بوده است.
بسیاری از آیین‌های ویژه اقوام و ملت‌های جهان بر بنیان افسانه خلق شده است، اما تمامی آیین‌های اسلامی به ویژه آیین‌های محرم یک بنیان واقعی دارد و این تفاوت خود بیشترین امکان را برای گردشگران به وجود می‌آورد تا از این آیین‌ها بازدید کنند.
لاریجانی در این رابطه می‌گوید: واقعی بودن یک رویداد باورپذیری را به وجود می‌آورد، این باورپذیری خود بیشترین احترام را برانگیخته و توریست‌ها نیز این حس را به خوبی درک می‌کنند. بر این اساس رویداد محرم از سایر رویدادها جلوتر است؛ چراکه نه تنها افسانه نیست، بلکه یک واقعیت است و به همین دلیل باورپذیری آن نسبت به سایر رویدادها آسان‌تر است. نه تنها شیعیان بلکه اهل سنت هم به آن باور دارند و علاوه بر دنیای اسلام در همه ادیان به این موضوع احترام گذاشته و بزرگان آن‌ها در مراسم مرتبط با این رویداد حضور می‌یابند.
وی تأکید می‌کند: ترویج رویدادهای باورپذیر در سایر کشور‌ها آسان‌تر است؛ سایر رویدادها را باید معرفی و سپس به دنبال ایجاد جذابیت باشیم، اما محرم چون واقعی است، نیاز به تلاش برای باورپذیری آن وجود ندارد. رویداد محرم از سایر رویدادها جلوتر است؛ چرا که نه تنها افسانه نیست، بلکه یک واقعیت است و به همین دلیل باورپذیری آن به سایر رویدادها آسان‌تر است.
اگرچه رویداد محرم چنان مبتنی بر واقعیت است که نیاز به باورپذیر کردن آن وجود ندارد، اما از آن سوی، باید مراقب بود که در حین برگزاری آیین‌ها لطمه‌ای به واقعیت رویداد وارد نشود. جواد قاسمی، رئیس هیئت مدیره انجمن‌های گردشگری کشور در گفت‌وگو با ایکنا؛ بر این موضوع تأکید و اظهار می‌کند: اگرچه لازم است تا برنامه‌ریزی برای جذب گردشگر برای آیین‌های محرم صورت بگیرد، اما این کار اصولی دارد و یکی از مهم‌ترین این اصول مراقبت از اصالت رویداد و عدم خدشه به واقعیت آن است.
تمامی استان‌ها ظرفیت جذب گردشگر ویژه محرم را دارند
وقتی سخن از محرم می‌شود تنها آیین‌های مربوط به روزهای عاشورا، تاسوعا و عزاداری‌های این روز به اذهان متبادر می‌شود، در حالی که از روزهای نخست محرم تا پایان ماه صفر این آیین‌ها ادامه دارد. از سوی دیگر تنوع قومی و جغرافیایی ایران موجب می‌شود تا هر نقطه‌ای از کشور مراسم و آیین خاص خود را داشته باشد، این آیین‌ها جذابیت خاصی را به وجود می‌آورد.
لاریجانی در این رابطه می‌گوید: از روز نخست محرم تا پایان ماه صفر رویدادهای مختلفی وجود دارد و برای هر رویدادی در تمامی استان‌ها آیین‌های مختلفی برگزار می‌شود. این مراسم فقط عزاداری نیستند؛ غذا‌های خاص محرم، لباس، سروده‌های محرم، تعزیه، شبیه‌خوانی، روضه‌خوانی و شروه‌خوانی هر یک بخشی از آیین‌های خاص محرم و صفر است که در هر قومی و هر شهری از کشور به شیوه خاص خود برگزار می‌شود.
لاریجانی در این رابطه می‌گوید: از روز نخست محرم تا پایان ماه صفر رویدادهای مختلفی وجود دارد و برای هر رویدادی در تمامی استان‌ها آیین‌های مختلفی برگزار می‌شود. این مراسم فقط عزاداری نیستند؛ غذا‌های خاص محرم، لباس، سروده‌های محرم، تعزیه، شبیه‌خوانی، روضه‌خوانی و شروه‌خوانی هر یک بخشی از آیین‌های خاص محرم و صفر است که در هر قومی و هر شهری از کشور به شیوه خاص خود برگزار می‌شود.
دلایل ضعف توسعه گردشگری محرم
اگرچه این آیین‌ها و این تنوع در آیین‌های ویژه محرم از دیرباز وجود داشته، اما تنها کمتر از چهار سال است که باور به ظرفیت محرم برای جذب گردشگر به وجود آمده است. یکی از دلایل آن هم شاید عدم آگاهی مسئولان نسبت به این موضوع و این تفکر که گردشگری مذهبی را محدود به زیارت اماکن مقدسه مانند حرم امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) و بقاع متبرکه بدانند است.
البته باید گفت ضعف در صنعت گردشگری تنها محدود به گردشگری محرم نیست، چراکه اگر قطار گردشگری در ایران بر روی ریل خود کامل حرکت کند، مطمئناً یکی از واگن‌های آن گردشگری محرم بوده و می‌توانند با همراهی سایر حوزه‌ها طی طریق کند.
برای رفع هر مشکل و آسیبی، پیش از هرچیزی باید این آسیب‌ها را شناخت؛ بر همین اساس به گفته محمدرضا اکبری، استاد و پژوهشگر حوزه گردشگری، ۱۲۰ مشکل در این صنعت احصا شده است؛ اقتصاد تک‌محصولی وابسته به نفت، عدم وجود توجیه اقتصادی مناسب نسبت به سایر حوزه‌های اقتصادی، عدم توزیع مناسب امکانات و ثروت در گستره کشور، عدم وجود سیستم ثبت حساب‌های گردشگری، مشخص نبودن سهم گردشگری در تولید ناخالص ملی، بی‌توجهی به نقش مهم بازاریابی در برنامه‌های توسعه کشور و عدم رعایت اصول علمی تبلیغات و بازاریابی بین‌المللی و نوین در فعالیت‌های صورت گرفته مانع پیشرفت ایران در اخذ سهم از بازار بین‌المللی گردشگری شده است.
اکبری می‌گوید: نداشتن طراحی، معرفی و جایگاه‌سازی برند گردشگری ایران به‌ویژه برند‌سازی در حوزه گردشگری شهر، عدم وجود رقابت بین شهر‌ها برای توسعه گردشگری، منطبق نبودن صنایع دستی با سلایق گردشگران، عدم وجود خوشه‌ها و زنجیره‌ها و در نهایت شبکه‌های گردشگری، نبود رقابت‌پذیری قیمتی خدمات گردشگری در حالی‌که نقطه سر به سر هزینه و سود روی ۳۵ درصد بسته می‌شود. نبود برنامه برای بهره‌وری بیشتر از وضع موجود و فقدان اطلاعات متقن برای برنامه‌ریزی اقتصادی که توجیه اقتصادی هم نمی‌شود، از دیگر آسیب‌های موجود این عرصه است.
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: در بُعد فرهنگی نیز آسیب‌های زیادی وجود دارد؛ آسیب دیگر اجتماعی و فرهنگی است. در این موضوعات عدم توجه به روح خودباوری، رسوخ فرهنگ بیگانه و تهاجمات فرهنگی، بها ندادن به ارزش‌های فرهنگی ایرانی و اسلامی، ارائه نشدن خدمات مناسب گردشگری و استاندارد خدمات ارائه‌شده از سوی نیروی انسانی که به طور کلی پایین است، بیانگر بی‌توجهی به ارزش و اهمیت مشتری در این عرصه است. همچنین سیاست‌های ضعیف استخدامی و آموزش ضعیف، محدود و نامناسب نیروی انسانی، مهارت‌های شغلی شاغلان و بهره‌وری نیروی شاغل در حوزه گردشگری از دیگر آسیب‌های این عرصه است. استفاده محدود از روش‌های توسعه و مدیریت پایدار در زمینه اطلاع‌رسانی درباره ارزش‌های فرهنگی و طبیعی، جاذبه‌ها و مکان‌های مهم گردشگری فرهنگی و طبیعی که نتیجه آن کاهش ارزش دارایی‌های ارزنده طبیعی و فرهنگی و محدود‌کردن ارزش‌ها و هنجار‌های فرهنگی می‌شود دیگر آسیب موجود در این عرصه است.
به باور اکبری تناسب کافی میان آموزش‌ها و نیاز بازار کار، وجود برنامه‌های توانمندسازی جوامع محلی به‌ویژه در استان‌های کمتر برخوردار، طراحی برنامه منسجم برای ترویج فرهنگ گردشگر و گردشگر‌پذیری، ایجاد روحیه خودباوری در کارشناسان و متخصصان ایرانی برای بهره‌گیری از دیدگاه‌های ایرانی در شناخت و بررسی مقولات گردشگری به‌ویژه طبیعی، فرهنگ و هنر ایرانی و اسلامی از موارد لازم در این عرصه است. استفاده از ظرفیت‌های گردشگری الهام‌بخش، پویا و اثربخش و تاثیر سیاسی اجتماعی آن در ابعاد گردشگری زیارتی جهان و به‌ویژه منطقه خاورمیانه در این عرصه ضروری است.
بر اساس اعلام سازمان جهانی گردشگری، ایران جزو ۱۰ کشوری است که بیشترین جاذبه‌های گردشگری را دارا بوده و در جایگاه نخست مقاصد ارزان گردشگری جهان قرار دارد، اما همان گونه که اشاره شد این آسیب‌ها موجب شده، تا علی‌رغم این ظرفیت‌ها ایران نتواند بیشترین استفاده را کرده و درآمد پایداری به وجود آورد چنانکه حتی نیاز به نفت را برای تأمین بودجه خود مرتفع کند.
همان گونه که اشاره شد گردشگری مذهبی و در دل آن گردشگری آیینی محرم را باید ذیل صنعت گردشگری دید، تمامی ضعف‌هایی که در بالا اشاره شد برای گردشگری محرم نیز صادق است؛ از سوی دیگر گردشگری محرم خود نیز ضعف‌های عمده‌ای دارد و علی‌رغم گستردگی و نظم زمانی و مکانی را، که خود بهترین امکان برای جذب گردشگر است، از بین ببرد.
ضعف در مدیریت رویداد محرم
ضعف در مدیریت رویداد یکی از مهم‌ترین آسیب‌های گردشگری محرم و عدم توسعه آن است؛ لاریجانی با بیان اینکه در مدیریت رویدادهای گردشگری وضعیت مناسبی در ایران وجود ندارد، گفت: در حال حاضر از بسیاری رویدادها نمی‌توانیم درآمدی داشته باشیم. نمی‌توانیم موج سفر ایجاد کنیم، حتی مردم شهرستان‌های همجوار هم به این رویدادها نمی‌روند، همین امر خود بزرگترین ضعف در توسعه گردشگری محرم است.
قاسمی، رئیس هیئت مدیره انجمن‌های گردشگری نیز در رابطه با مدیریت رویداد محرم نیز به ایکنا، می‌گوید: باید این کار به صورت علمی و خروجی یک کار مطالعاتی باشد، انجمن‌های گردشگری اگرچه وارد حیطه اجرایی نمی‌شوند، اما به دلیل سه وظیفه پژوهش، آموزش و ایجاد ارتباطات می‌توانند این فضا را ایجاد کرده و دانش لازم در این زمینه تولید و اختیار صنعت گردشگری قرار دهند.
قاسمی، رئیس هیئت مدیره انجمن‌های گردشگری نیز در رابطه با مدیریت رویداد محرم نیز به ایکنا، می‌گوید: باید این کار به صورت علمی و خروجی یک کار مطالعاتی باشد، انجمن‌های گردشگری اگرچه وارد حیطه اجرایی نمی‌شوند، اما به دلیل سه وظیفه پژوهش، آموزش و ایجاد ارتباطات می‌توانند این فضا را ایجاد کرده و دانش لازم در این زمینه تولید و اختیار صنعت گردشگری قرار دهند.
نبود معرفی و تبلیغات برای گردشگری محرم
کمبود کار علمی و تبلیغ مناسب و عدم معرفی آیین‌های ویژه محرم ضعف دیگر این حوزه است؛ قاسمی در این رابطه می‌گوید: در رویداد محرم و ظرفیت‌های زیادی وجود دارد که اصلاً به آن پرداخته نشده است؛ از قدیم‌الایام تعزیه داشتیم که هنوز هم برگزار می‌شود، اما آن طور که لازم است برای آن برنامه‌ریزی نشده و به عنوان یک رویداد مذهبی در جهان معرفی نشده است.
وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر مؤسساتی که در زمینه گردشگری فعالیت می‌کنند در برنامه خود معرفی این آیین‌ها را نیز گنجانده و در این زمینه آغاز به کار کرده‌اند، اما با توجه به ظرفیت کشور این فعالیت‌ها بسیار کم و شاید هم ناچیز باشند، باید سازمان‌هایی مانند میراث فرهنگی وارد میدان شده و ضمن معرفی این آیین‌ها، جاذبه آن‌ها در بین گردشگران حرفه‌ای خارجی ایجاد کنند.
رئیس هیئت مدیره انجمن‌های گردشگری با بیان اینکه در این زمینه نیازمند یک کار علمی و پژوهش میدانی هستیم، می‌گوید: اگر به صورت علمی به موضوع گردشگری محرم بپردازیم قطعاً آیین‌های محرم نیز جایگاه خود را در صنعت گردشگری به دست می‌آورد. سازمان‌هایی مانند اوقاف، وزارت ارشاد و صداوسیما کار‌هایی را به صورت پراکنده انجام داده‌اند، اما باید مجموعه‌ای مرکزیت این جریان را در کنار میراث فرهنگی برعهده گیرند.
قاسمی با بیان اینکه باید از طریق نمایندگی‌های ایران در خارج کشور به معرفی این رویدادها پرداخت، تصریح می‌کند: از سوی دیگر باید راه را برای شرکت‌هایی که در سایر زمینه‌های گردشگری مذهبی تجربه دارند باز کرده و به آن‌ها اعتماد کرد تا این افراد نیز بتوانند در معرفی و ایجاد جاذبه آیین‌های محرم و صفر نقش خود را ایفا کنند.
لاریجانی نیز ضمن انتقاد از نبود تبلیغات در این حوزه، اظهار می‌کند: برای معرفی آیین‌های محرم ایران به منظور جذب گردشگر، کار خاصی در جهان انجام نشده است. هنوز از ظرفیت محرم برای جذب توریست در جهان اسلام و خارج اسلام کار زیادی انجام نداده‌ایم، به طور رسمی ۱۰ تا ۱۵ سال است که گردشگر به صورت غیررسمی در ایام محرم به ایران می‌آید، اما به طور رسمی چهار سال است که میراث فرهنگی کمیته‌ای را به صورت پایلوت ایجاد کرده تا بتوان ظرفیت آیین‌های ویژه محرم را به جهان اسلام و غیراسلام معرفی کند.
وی ادامه می‌دهد: یزد در اولین سال با ۲۰۰ نفر گردشگر کار خود را آغاز و گردشگرانی که امسال به این استان سفر کردند حدود دو هزار نفر بودند، همچنین یزد گردشگرانی را که به طور خاص برای محرم نیامده بودند، اما در آن ایام در آن استان حضور داشتند را ساماندهی و تور‌هایی را نیز برای آن‌ها برگزار کرد. این تجربه موفق نشان می‌دهد اگر برنامه‌ریزی مناسبی صورت گیرد، می‌توان بیشترین بهره‌برداری را انجام داد. کاری که در یزد به صورت پایلوت انجام شد قابلیت الگو برای سایر استان‌های کشور را دارد. اکنون می‌توانیم این تجربه را به دستورالعمل تبدیل کرده و در چند استان که ظرفیت بیشتری دارند به صورت پایلوت اجرا و سپس آن را در سایر شهر‌های کشور ترویج کنیم.
مدیرکل دفتر بازاریابی و تبلیغات گردشگری وزارت میراث فرهنگی با بیان اینکه همه استان‌های کشور ظرفیت جذب گردشگر برای آیین‌های محرم را دارا هستند، تأکید کرد: برخی از استان‌ها و شهر‌ها مانند یزد، کاشان، اردبیل، زنجان و آذربایجان شرقی و غربی از این قابلیت‌ها استفاده کرده و توانسته‌اند از این طریق به جذب گردشگر ویژه محرم اقدام کرده و تور‌هایی را همزمان با این آیین‌ها برگزار کنند.
مدیرکل دفتر بازاریابی و تبلیغات گردشگری وزارت میراث فرهنگی با بیان اینکه همه استان‌های کشور ظرفیت جذب گردشگر برای آیین‌های محرم را دارا هستند، تأکید کرد: برخی از استان‌ها و شهر‌ها مانند یزد، کاشان، اردبیل، زنجان و آذربایجان شرقی و غربی از این قابلیت‌ها استفاده کرده و توانسته‌اند از این طریق به جذب گردشگر ویژه محرم اقدام کرده و تور‌هایی را همزمان با این آیین‌ها برگزار کنند.
جبار کوچکی‌نژاد، رئیس فراکسیون گردشگری و صنایع دستی مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا؛ نیز بر اهمیت شناساندن آیین‌های محرم و تبلیغات برای آن‌ها پیش از هر زیر ساخت دیگری تأکید و بیان می‌کند: یک موضوع اصلی در گردشگری محرم تبلیغ و نشان دادن آن به مردم جهان بوده و اینکه افراد بدانند چنین مراسمی وجود دارد، نکته دوم نیز این است باید به این افراد خارجی بدانند چگونه می‌توانند برای بازدید این مراسم‌ها در ایران حضور پیدا کنند.
این نماینده مجلس شورای اسلامی بر طراحی بسته‌های خاص گردشگری محرم تأکید دارد و می‌گوید: در حال حاضر تبلیغات منفی علیه کشور ما بسیار زیاد بوده و از سوی دیگر تحریم‌ها نیز وجود دارد، اما با طراحی بسته‌های مناسب تبلیغاتی می‌توان اثر تبلیغات سوء را خنثی و برای رویداد‌هایی نظیر محرم جاذبه ایجاد کرد. این بسته‌ها را باید هم وزارت خارجه و هم وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و نهاد‌هایی که در این حوزه دخیل هستند طراحی و اجرا کنند، قطعا این ظرفیت عظیمی است و کشور‌های زیادی هستند که تمایل به حضور در این مراسم‌ها دارند.
کمبود راهنمایان گردشگری محرم
امروزه وجود تورلیدر‌ها و راهنما‌های گردشگری یکی از ارکان مهم این صنعت است، تورلیدری در حال حاضر یک دانش محسوب شده و حتی در بسیاری از کشور‌های خارجی به صورت یک رشته دانشگاهی تدریس می‌شود. در واقع می‌توان گفت یکی از ستون‌های اصلی گردشگری راهنما‌های گردشگری هستند، در گردشگری محرم نیز این چنین است؛ باید فردی وجود داشته باشد که هم به زبان‌های خارجی مسلط باشد و هم به ابعاد مختلف مذهبی، اجتماعی، تاریخی و فرهنگی آیین‌ها مسلط باشد. اما راهنما‌های گردشگری مذهبی اصولاً در ایران چه جایگاهی دارند آیا اصلا چنین راهنما‌هایی آموزش می‌بینند؟
زاهد شفیعی، مدیرکل آموزش و مطالعات گردشگری وزارت میراث فرهنگی، به ایکنا؛ می‌گوید: سالیانه ۱۰ هزار نفر در دوره‌های حرفه‌ای گردشگری فارغ‌التحصیل شده که شامل راهنمایان جهانگردی، طبیعت گردی، راهنمایان جغرافیایی و مدیران فنی آژانس‌ها هستند علاوه بر آن ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر نیز در دوره‌های توانمندی ما شرکت می‌کنند. برای راهنمایان گردشگری مذهبی نیز تازه ساماندهی این کار را آغاز کرده و مأموریت‌ها را سعی داریم برون‌سپاری کنیم، این موضوع حساسیت‌های خاصی را دارد و باید افرادی با پس زمینه مذهبی و فقهی وارد آن شوند.
ولی تیموری، معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، نیز در پاسخ به ایکنا در رابطه با ضعف در تربیت راهنما‌های گردشگری مذهبی به صورت عمومی و گردشگری محرم به طور خاص در پاسخ به ایکنا می‌گوید: این دوره‌ها را شرکت‌ها و آژانس‌ها برگزار می‌کنند و ما تنها برای آن‌ها سرفصل تعریف کرده‌ایم که موضوع گردشگری مذهبی نیز در این سرفصل‌ها قرار دارد. خوشبختانه می‌توانم به شما اعلام کنم برنامه‌های آموزشی برای راهنمایان گردشگری مذهبی در قالب بسته‌های جامع گردشگری تعریف شده و اولین مرکز تخصصی گردشگری مذهبی در قم امسال آغاز به کار کرده است، که یکی از وظایف آن آموزش و تربیت راهنما‌های گردشگری مذهبی است.
در عین حال به جز آموزش و تربیت این راهنما‌ها موضوع دیگری که مهم جذابیت این شغل برای افراد است؛ که به نظر می‌آید چنین جذابیتی رنگ باخته است؛ کوچکی‌نژاد در این رابطه اظهار می‌کند: پایین بودن حقوق، نبود بیمه و در نتیجه کاهش انگیزه برای ادامه دادن شغل موجب شده است تا نه فقط راهنما‌های مذهبی بلکه سایر راهنما‌های گردشگری جذابیت شغلی خود را از دست بدهند.
مهم‌ترین زیرساخت برای گردشگری محرم؛ تولید محتوای خاص برای آیین‌ها
هر جا سخن از گردشگری به میان می‌آید بر لزوم وجود زیرساخت مانند هتل، بزرگراه، حمل و نقل مناسب، بیمه و بانک نیز تأکید می‌شود، چرا که اصولا گردشگری نوین بر مبنای این امکانات تعریف می‌شود، اما آیا گردشگری محرم نیز به چنین زیرساخت‌هایی نیاز دارد. لاریجانی در این رابطه می‌گوید: گردشگری محرم به زیرساخت متفاوتی از سایر حوزه‌های گردشگری نیاز ندارد، اما تولید محتوای خاص به سایر زبان‌ها، سلیقه‌ها و ذائقه‌های سایر ادیان و فرهنگ‌ها ضرورت دارد. هر استانی که می‌خواهد در زمینه گردشگری محرم فعال باشد باید زیرساخت‌های عمومی گردشگری مانند هتل، بیمه، حمل و نقل و ... را دارا باشد، اما به صورت خاص باید با تولید محتوای مناسب، عناصر محرم و سایر ابعاد فرهنگی آن همچون پیام‌های خاص محرم را با پیوستگی خاص برجسته کند. استان‌ها می‌توانند تورلیدر‌های مسلط به زبان‌های خارجی و علوم دینی را برای تور‌ها انتخاب کنند، مانند آنچه در تاسوعا و عاشورای امسال در یزد اتفاق افتاد و روحانیونی مسلط به زبان‌های خارجی راهنمای گردشگران شدند.
وی یادآوری می‌کند: از سوی دیگر قرار نیست برای یک مناسبت چند روزه هتل و اتوبان ساخت تا به وسیله آن به جذب گردشگر پرداخت، عربستان برای روز عرفه هتل نساخته است؛ یا در ترکیه برای یکسری مناسبت‌های خاصی که وجود داشته و گردشگر زیادی حضور پیدا کرده، هتل نساخته‌اند بلکه از کمپ‌هایی استفاده می‌کنند که قابلیت جابجایی دارند، ما این امکانات را داریم و باید بتوانیم با بهترین شیوه از آن‌ها استفاده کنیم.
نبود محتوای خاص تنها محدود به محرم نمی‌شود، هنوز اطلس یا کتابچه راهنمایی در کشور وجود ندارد که آیین‌های کشور را معرفی کند، این مهم خود یکی از دلایلی است که گردشگر خارجی و حتی داخلی از این آیین‌ها بی‌اطلاع مانده است.
مدیرکل دفتر بازاریابی و تبلیغات گردشگری وزارت میراث فرهنگی در رابطه با احصای رویدادها و آیین‌های کشور می‌گوید: از سال گذشته لیست رویدادهای گردشگری کشور را احصا کردیم که بیش از ۷۰۰ رویداد هستند، این رویدادها را در پنج بخش محلی، استانی، منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی سطح‌بندی کردیم و ضمن نوشتن شیوه‌نامه برای آن‌ها در حال نوشتن محتوا برای هستیم تا بتوانیم اطلس گردشگری را تدوین کرده و سپس به سفارت‌خانه‌ها ارائه دهیم تا بتوانند این آیین‌ها را ترویج کنند.
وی می‌افزاید: برای رویداد محرم نیز باید چنین کاری انجام داد، این کار نخستین گام مدیریت رویداد گردشگری محرم است؛ پس از این باید دفاتر خدمات مسافری را آموزش داد و آن‌ها را تشویق کرد تا برنامه‌ریزی سفر متناسبی با این رویدادها داشته باشند.
وی می‌افزاید: برای رویداد محرم نیز باید چنین کاری انجام داد، این کار نخستین گام مدیریت رویداد گردشگری محرم است؛ پس از این باید دفاتر خدمات مسافری را آموزش داد و آن‌ها را تشویق کرد تا برنامه‌ریزی سفر متناسبی با این رویدادها داشته باشند.
چنانچه بخواهیم ضعف‌های اصلی گردشگری محرم را خلاصه کنیم می‌توان گفت: عدم مدیریت رویداد و ایجاد جاذبه سفر، نبود تبلیغات مناسب، نبود راهنما‌های گردشگری محرم و عدم تولید محتوای خاص محرم و همچنین نبود نقشه راه جامع و اطلس گردشگری محرم را می‌توان از جمله ضعف‌های موجود در این حوزه دانست ضمن اینکه تمامی آسیب‌های صنعت گردشگری برای این حوزه گردشگری آیینی نیز صادق است ضمن اینکه هنوز بسیاری از نهاد‌ها تکلیف خود در این حوزه را ندانسته و آگاه نیستند که در این حوزه چه وظایفی برای عهده آنان است.
به گزارش ایکنا؛ سال ۹۶، شاهد ورود پنج میلیون و ۱۰۰ هزار گردشگر خارجی به کشور بودیم که این عدد در سال ۹۷ به هفت میلیون و ۸۰۰ هزار نفر رسید و ۵۲ درصد رشد نسبت به مدت مشابه سال گذشته را نشان داد. اگرچه این رقم رو به افزایش است، اما با توجه به اینکه حضور یک گردشگر خارجی رقمی معادل بیش از ۲۰ بشکه نفت خام درآمدزایی برای کشور دارد، لزوم توجه بیشتر مسئولان امر را می‌طلبد. ایران کشوری چهار فصل با تنوع قومی و مذهبی بالاست که می‌تواند پذیرای گردشگران خارجی باشد تا نه تنها عرصه‌ای برای درآ مدزایی و اشتغال عموم مردم باشد بلکه فرهنگ و تمدن این کشور را نیز به سایر ملل معرفی کند. بستر آماده است، اما باید دید مسئولان تا چه حد در این زمینه دغدغه‌مند هستند.
انتهای پیام
